Volgens het personeel van het kraam- en kinderziekenhuis van Benadir is het aantal opgenomen ondervoede kinderen het afgelopen jaar meer dan verdubbeld. Zij behandelen nu meer dan 1000 spoedgevallen per maand.

Het leven van een half miljoen kinderen wordt volgens de Verenigde Naties bedreigd door een dreigende hongersnood in Somalië - dat is meer dan in enig ander land ter wereld deze eeuw.

In heel Afrika, van oost tot west, hebben mensen te maken met een voedselcrisis die groter en complexer is dan het continent ooit heeft meegemaakt, zeggen diplomaten en humanitaire hulpverleners.

Een op de vijf Afrikanen - een recordaantal van 278 miljoen mensen - kampte in 2021 al met honger, volgens gegevens van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN (FAO). Volgens deze organisatie is de situatie verslechterd.

Het aantal Oost-Afrikanen met acute voedselonzekerheid - wanneer een gebrek aan voedsel levens of bestaansmiddelen in onmiddellijk gevaar brengt - is het afgelopen jaar met 60% gestegen, en in West-Afrika met bijna 40%, volgens het Wereldvoedselprogramma (WFP).

Conflict en klimaatverandering zijn de langetermijnoorzaken. De zware schuldenlast na de COVID-19 pandemie, de stijgende prijzen en de oorlog in Oekraïne hebben de situatie nog verergerd door het wegzuigen van Europese hulp, zo blijkt uit gegevens en getuigenissen van meer dan een dozijn deskundigen, donoren, diplomaten, medisch personeel en mannen en vrouwen op boerderijen en markten in bijna een dozijn landen in Afrika en daarbuiten.

Het Benadir Ziekenhuis redt zich wel, zegt Dr. Aweis Olow, hoofd van de pediatrische afdeling. Maar het aantal verwijzingen vanuit andere klinieken neemt toe: "Zonder veel hulp van de rest van de wereld loopt de situatie uit de hand."

Naast het verhaal van Isak zijn hier vijf redenen waarom Afrika lijdt onder de ergste voedselcrisis ooit:

1. KLIMAATVERANDERING

Oost-Afrika heeft vier opeenvolgende regenseizoenen gemist, de ergste droogte in 40 jaar, aldus Michael Dunford, directeur Oost-Afrika van het WFP.

"De situatie is regionaal gezien nog nooit zo slecht geweest als nu," zei hij tegen Reuters.

Afrikaanse landen zijn goed voor slechts ongeveer 3% van de wereldwijde uitstoot die verantwoordelijk is voor klimaatverandering, maar lijden meer dan enige andere regio onder de gevolgen ervan.

Volgens de Notre Dame Global Adaptation Index, die de kwetsbaarheid van landen meet, zijn op vier na alle 20 landen Afrikaans.

Zo'n 22 miljoen mensen in Ethiopië, Kenia en Somalië kampen met acute voedselonzekerheid die alleen te wijten is aan de droogte, een aantal dat naar verwachting zal oplopen tot 26 miljoen in februari als de regens opnieuw uitblijven, aldus het WFP.

Door het gebrek aan regen zijn de oogsten mislukt. In het noorden van Kenia graven veehouders steeds dieper op zoek naar water voor hun vee. Traditionele Maasai herders, wier cultuur draait om hun koeien, staan voor de keuze om ze te verkopen of te zien sterven.

Aan de andere kant van het continent zijn delen van West-Afrika getroffen door overstromingen na de hevigste regenval in 30 jaar. Half oktober waren volgens het WFP 5 miljoen mensen en 1 miljoen hectare landbouwgrond getroffen.

In Tsjaad werden meer dan 19.000 stuks vee meegesleurd nadat rivieren buiten hun oevers traden, en in buurland Nigeria werden 29 van de 36 staten getroffen door overstromingen.

In oktober keek boer Abraham Hon in de staat Benue, een deel van het agrarische hart van Nigeria, uit over water dat zich tot aan de horizon uitstrekte en zo'n 20 hectare van zijn verwoeste rijstvelden bedekte.

"Op sommige plaatsen heb je droogte, op andere plaatsen heb je overstromingen," zei hij. "Dat is een echte verschuiving."

"ONZE KINDEREN REDDEN"

De woonplaats van Isak, Dinsoor, ligt op ongeveer 370 km van de hoofdstad in de regio Bay in Somalië. In juni trokken zij en haar man en kinderen er te voet op uit, in de hoop aan de droogte te ontsnappen. De reis naar Mogadishu duurde 12 dagen.

Ze hadden hun spaargeld van ongeveer 15 dollar bij zich, en wat melk en voedsel.

Ze liepen. "We vluchtten in de hoop onze kinderen te redden," zei ze, zittend op een ziekenhuisbed met haar twee meisjes - Nasib, 4, en Fardawsa, 3 - en een zuigeling op haar rug.

Een dag na hun reis liepen ze in een hinderlaag van bandieten. De rovers namen hun geld en voedsel mee, maar spaarden hun leven. Ze bleven lopen. Een vreemdeling gaf de kinderen een lift op zijn ezelskar.

Na vier dagen bereikten ze de regionale hoofdstad Baidoa, maar daar vonden ze geen hulp. Iemand gaf hen een lift naar Mogadishu. Daar vonden ze een plek op overheidsgrond en bouwden ze samen met andere ontheemden een onderkomen.

Mohamud Abdi Ahmed, een ambtenaar van het district Garasbaley waar de familie haar kamp heeft opgezet, zei dat er daar 50.000 ontheemde gezinnen zijn.

"Soms is het moeilijk om ze te tellen, want elke minuut komen er meer bij."

2: CONFLICTEN IN AFRIKA

Conflicten zijn al lange tijd een aanjager van honger. Oorlog dwingt burgers uit hun huizen, middelen van bestaan, boerderijen en voedselbronnen. Het maakt het ook gevaarlijk om hulp te verlenen.

Volgens gegevens van de VN is het aantal ontheemden in Afrika de afgelopen tien jaar verdrievoudigd tot een recordaantal van 36 miljoen in 2022. Dat is bijna de helft van de ontheemden in de wereld. De meesten zijn binnen hun eigen land ontheemd door een conflict.

Volgens het Armed Conflict Location & Event Data Project (ACLED), een groep die toezicht houdt op crises, verergeren de conflicten op het hele continent.

In 2016 registreerde het 3.682 "gevechten" tussen gewapende groepen in Afrika. In 2021 waren dat er 7.418.

Het land van Isak, Somalië, is onstabiel sinds een burgeroorlog in de vroege jaren 1990 en is vandaag een lappendeken van clanbolwerken, door de regering gecontroleerde gebieden en zones in de greep van Al Shabaab, een aan Al Qaeda gelieerde militante groep die vecht om zijn eigen heerschappij op te leggen op basis van een strikte interpretatie van de islamitische Sharia-wetgeving.

Een Amerikaanse non-profit organisatie, Fund for Peace, rangschikt wereldwijde staten naar hoe fragiel ze zijn. In 2022 stonden 15 Afrikaanse landen in de top 20 van de ranglijst.

SUFFOCATIE

Als Isak eten had, kregen haar jongste kinderen de hoogste prioriteit.

"De kinderen werden maandenlang zwakker," zei ze. Volgens haar en andere moeders zwellen ondervoede kinderen op en wordt hun huid dunner. Ze krijgen gemakkelijk blauwe plekken.

Slechts een week nadat het gezin in juni in Mogadishu was aangekomen, werden twee van Isaks dochters - de 6-jarige Muna en de 7-jarige Hamdi - achtereenvolgens ziek.

Ze waren zwak en hadden koorts, hun benen bogen en hun ledematen zwollen op. Ze begonnen te hoesten en hadden moeite met ademhalen.

Mensen die niet genoeg mineralen of vitaminen krijgen, kunnen bloedarmoede door ijzertekort ontwikkelen, wat betekent dat ze niet genoeg gezonde rode bloedcellen hebben om zuurstof naar weefsels in het hele lichaam te vervoeren.

Als kinderen dus verhongeren, stikt hun lichaam langzaam.

Dr. Olow zei dat dergelijke gevallen aan de orde van de dag zijn. Kinderen die in het Benadir Ziekenhuis aankomen, krijgen zuurstof, noodvoeding en, indien nodig, bloedtransfusies. Slechts 3% sterft, zei Olow.

Tegen de tijd dat Isak Muna en Hamdi voor behandeling meenam, was het te laat.

"De artsen konden hen niet helpen, omdat ze op het punt stonden te sterven toen we het ziekenhuis bereikten," zei Isak.

3. CONFLICT IN EUROPA

De inval van Rusland in Oekraïne in februari, die Moskou een "speciale militaire operatie" noemt, maakte de problemen van Afrika nog groter.

De crisis heeft de humanitaire agentschappen van rijke regeringen in de eerste helft van dit jaar afgeleid, aldus een hoge westerse regeringsfunctionaris die betrokken is bij de humanitaire respons in Afrika en die niet met naam genoemd wil worden omdat hij niet met de media mag spreken.

"Toen Oekraïne gebeurde, werd alle zuurstof uit de kamer gezogen", zei hij.

Toen de voedselcrisis eerder dit jaar verergerde, richtte de Afrikaanse Ontwikkelingsbank een noodvoedselproductiefonds van 1,5 miljard dollar op om Afrikaanse boeren te helpen 38 miljoen ton tarwe, maïs, rijst en sojabonen te produceren.

Uit de gegevens blijkt echter dat de behoeften in de crisissituaties in Afrika alleen al in het afgelopen jaar met 13% zijn gestegen. Hoewel de totale donorfinanciering in die periode met 12% is gestegen, wordt momenteel slechts de helft van de behoeften gedekt.

Vooral Europese landen hebben hun hulp aan Afrika teruggeschroefd. De Europese regeringen droegen in 2022 21% van de humanitaire hulp aan Afrikaanse landen bij, 16 procentpunten minder dan in 2018.

Sommige landen - zoals de Verenigde Staten - hebben sindsdien de budgetten voor humanitaire hulp verhoogd, maar de tekorten blijven bestaan, zo blijkt uit een analyse van Reuters van gegevens van de VN.

Vier van de vijf Afrikaanse landen die de meeste humanitaire financiering ontvangen in het kader van de oproep voor 2022 liggen in of grenzen aan de door droogte geteisterde Hoorn van Afrika.

Dat leidt tot moeilijke keuzes.

Het WFP is in sommige gevallen gedwongen de rantsoenen te verminderen, aldus Ollo Sib, senior onderzoeker voor het agentschap in West-Afrika.

"We kunnen mensen in leven houden, maar we willen niet alleen mensen in leven houden," zei hij.

Tsjaad, bijvoorbeeld, herbergt momenteel 577.000 vluchtelingen uit andere landen - de grootste groep in West-Afrika. Sinds 2020 is door het conflict daar ook het aantal binnenlandse ontheemden in Tsjaad meer dan verdubbeld tot ongeveer 381.000.

Gezien de overweldigende behoeften heeft het WFP de rantsoenen voor sommige vluchtelingen al verminderd. En het vertelde Reuters dat het zonder meer geld binnenkort gedwongen zou kunnen worden om de voedselhulp op te schorten voor alle vluchtelingen, behalve de 10% die als het meest kwetsbaar wordt beschouwd.

De Oekraïense campagne van Moskou verstikte ook de graanexport.

De VN en Turkije sloten in juli een overeenkomst om drie havens aan de Zwarte Zee te deblokkeren. In het kader van dat initiatief verlieten tussen 1 augustus en 13 december 615 schepen de Oekraïense havens met meer dan 13,8 miljoen ton maïs, tarwe, koolzaad en zonnebloemolie aan boord.

Slechts 11 schepen waren echter bestemd voor Afrika ten zuiden van de Sahara.

"Het levert een bijdrage. Maar er is geen wondermiddel", aldus Dunford van het WFP.

Verstoringen door die oorlog hebben ook een tekort aan meststoffen veroorzaakt. Waar voorraden beschikbaar zijn, zijn de prijzen boven het vermogen van veel boeren gestegen. Het gevolg zal zijn dat de oogsten volgend jaar kleiner zullen zijn: Het WFP schat dat de graanproductie in West-Afrika met 20% kan dalen.

"ZE WETEN NIET DAT ZE DOOD ZIJN

Het ziekenhuis van Benadir kan niet altijd helpen.

"Soms brengen moeders ons dode kinderen", zegt Farhia Moahmud Jama, hoofdverpleegster op de pediatrische spoedafdeling. "En ze weten niet dat ze dood zijn."

Verzwakt door de honger zijn de kampbewoners kwetsbaar voor ziekten en sterven er mensen door gebrek aan voedsel, zei Nadifa Hussein Mohamed, die het kamp beheerde waar Isaks familie aanvankelijk verbleef.

"Misschien heeft de hele wereld honger en zijn de donoren failliet, ik weet het niet," zei ze. "Maar we roepen om hulp, en we zien geen verlichting."

Isak en haar man zeiden dat sommige nachten gewapende mannen de bewoners bedreigen en slaan: "Ze willen het land verkopen."

Ahmed, de districtsambtenaar, zei dat de beveiliging rond de kampen streng was.

4. SCHULD

Volgens het Internationaal Monetair Fonds (IMF) wordt Afrika geconfronteerd met de sterkste economische tegenwind in jaren.

Na jaren van lenen hebben de landen moeite om hun schulden af te lossen. Volgens het IMF verkeren 19 van de 35 Afrikaanse landen bezuiden de Sahara met een laag inkomen in schuldennood - waarbij een regering haar financiële verplichtingen niet kan nakomen en schuldherstructurering nodig is - of lopen zij een groot risico daarop.

Ghana is een voorbeeld. Het land met 32 miljoen inwoners heeft een schuld van 476 miljard cedis - of ongeveer 42 miljard dollar in september - meer dan 1300 dollar per persoon. In juli wendde de regering zich tot het IMF voor hulp. In december zei minister van Financiën Ken Ofori-Atta dat de schuld meer dan 100% van Ghana's bruto binnenlands product bedroeg.

De munt van Ghana, de cedi, is de zwakste van Afrika. Op het laagste niveau van dit jaar, in november, daalde hij met 59% ten opzichte van de dollar, waardoor het vermogen van het land om importen te betalen onder druk kwam te staan. Winkeliers sloten in oktober tijdelijk hun deuren uit protest.

In oktober bereikte de inflatie in Ghana met 40,4% een nieuw 21-jarig hoogtepunt, grotendeels onder invloed van hogere voedselprijzen. De graanprijzen zijn met meer dan 51% gestegen. Zuivel en eieren met bijna 59%.

Wereldwijd stegen de prijzen van granen, zuivel, vlees, plantaardige oliën en suiker in 2021 met meer dan 23%, de snelste stijging in meer dan tien jaar, volgens een index van de FAO.

Voedseluitgaven maken 40% uit van de consumentenuitgaven van huishoudens in Afrika bezuiden de Sahara - het hoogste aandeel ter wereld, volgens het IMF.

Voor de Ghanese Evelyn Lartey is een ritje naar de markt in de hoofdstad Accra een race geworden.

"De berekeningen die je de ene dag gebruikt, vervallen de volgende dag, en je weet niet wat de echte prijzen zijn," zei ze. "Je moet gewoon betalen wat je gezegd wordt of anders blijven lopen."

HARTSPANNING

Op woensdag 19 oktober, maanden na de dood van Muna en Hamdi, konden twee van Isaks andere dochters - Nasib en Fardawsa - niet slapen.

"Ze klaagden over hartpijn. Het was 2 uur 's nachts," zei ze.

Ze gingen op weg naar het ziekenhuis. Er waren weinig voertuigen op de weg, en geen enkele stopte toen ze hen probeerden uit te zwaaien, dus droegen Isak en haar man de kinderen vier kilometer lang.

Een normaal kind van drie heeft tussen de 11 en 13,7 gram hemoglobine, het ijzerrijke eiwit dat zuurstof door het lichaam transporteert, per deciliter bloed.

Artsen vertelden Isak dat Fardawsa's bloed 1 gram hemoglobine per deciliter bevatte. Ze had een bloedtransfusie nodig.

De medici konden geen ader op haar handen vinden, dus hebben ze het bloed via een ader in haar hoofd getransfundeerd.

"Het is nog niet haar tijd om te sterven," zei haar moeder opgelucht.

5. REGERINGEN

Afrikaanse regeringen hebben weinig gedaan om te voorkomen dat voedselcrises zich opnieuw voordoen.

In een poging om de productie te stimuleren, de afhankelijkheid van invoer te verminderen en de voedselzekerheid te verbeteren, beloofden de leiders in 2003 om binnen vijf jaar minstens 10% van hun nationale begroting te besteden aan landbouw en plattelandsontwikkeling.

Tegen 2021, bijna twee decennia later, hebben slechts twee landen in Afrika bezuiden de Sahara - Mali en Zimbabwe - die doelstelling gehaald.

Uit een analyse van 39 Afrikaanse landen door de Britse liefdadigheidsinstelling Oxfam blijkt dat het aandeel van de landbouwuitgaven in de begroting tussen 2019 en 2021 is gedaald.

Volgens de Wereldbank is landbouw goed voor bijna 20% van het Afrikaanse bbp en werkt meer dan de helft van de Afrikanen in de sector. Het grootste deel hiervan is laagproductieve zelfvoorzieningslandbouw en de regio is een netto-importeur van basisproducten zoals tarwe, palmolie en rijst, aldus de FAO.

De productiviteit en gewasopbrengsten zijn gestegen, maar ze zijn nog steeds de laagste ter wereld en volgens de FAO kunnen ze bij lange na niet de groeiende bevolking van het continent bijhouden, die volgens de VN tegen het einde van de eeuw meer dan verdrievoudigd zal zijn tot 4,3 miljard.

Volgens de FAO daalt de landbouwproductie per hoofd van de bevolking.

De zelfvoorzieningsgraad van belangrijke voedselproducten neemt af. Als er geen actie wordt ondernomen, kan volgens de Wereldbank de rekening voor de invoer van voedsel in Afrika, die in 2019 43 miljard dollar bedroeg, oplopen tot 110 miljard dollar in 2025.

"We hebben 65% van de beschikbare landbouwgrond in de wereld. We moeten wakker worden", zei Akinwumi Adesina, voorzitter van de Afrikaanse Ontwikkelingsbank, tegen Reuters. "Voor mij is het absolute minimum dat Afrika in staat is zichzelf te voeden."

"WEL KRACHT, MAAR GEEN WERK"

Nasib en Fardawsa brachten een week door in het ziekenhuis en kregen bloedtransfusies, medicijnen en voedingskoekjes. Ze herstelden, maar toen had Isak's vier maanden oude Farhan verzorging nodig.

Hij kreeg een noodtransfusie en behandeling. De dokter schreef siropen en aanvullende ijzertabletten voor die het gezin niet kan betalen.

"Ik heb geen geld," zei ze.

Op zoek naar hulp en veiligheid verhuisde de familie in november naar een verlaten militair kamp dichter bij het stadscentrum.

Ze worden niet langer lastiggevallen, maar door aanvallen van islamitische militanten wordt de stad regelmatig afgesloten. De man van Isak, Mohamed Ibrahim, hoopte met zijn werk als kruier in de stad geld te verdienen voor voedsel.

"Ik heb kracht maar geen werk. Ik heb een houten kruiwagen," zei hij. Maar de meeste mensen maken gebruik van de diensten van tuk-tuks.

Na maandenlange verplaatsingen - van haar dorp naar de stad, van kamp naar kamp en van ziekenhuis naar ziekenhuis - raakt Isak uitgeput. Ze denkt dat zijzelf en twee andere kinderen nu ook bloedarmoede hebben.

"Als hij een dollar of twee krijgt, is dat niet eens genoeg voor eten voor de kinderen."