AMAZON.COM, INC. 
Naarmate de weken verstreken, zei Souza, spoelde er rottende vis aan op de oevers van de Jaraqui, een zijrivier van de Rio Negro. Knaagdieren spartelden in de modder op zoek naar water. Kadavers van kaaimannen en cobra's doken op in het bos.
Uiteindelijk zei Souza, een herbergier en gemeenschapsleider in Bela Vista do Jaraqui, dat hij twee dozijn buren bijeenbracht om een put van 60 meter te boren in het hart van het grootste zoetwaterbekken ter wereld.
"Nooit in mijn 37 jaar heb ik zoiets met onze stroom zien gebeuren," zei hij.
Onder invloed van de klimaatverandering heeft de droogte die het noorden van Brazilië, Guyana, Suriname, Frans Guyana en delen van Venezuela en Colombia in zijn greep houdt, de Amazonerivier en vier van zijn grootste zijrivieren tot het laagste niveau in minstens een halve eeuw doen dalen.
Het heeft bedreigde rivierdolfijnen gedood en dodelijke instortingen van rivieroevers veroorzaakt. Omdat rivieren de ruggengraat vormen van het transport in het Amazonegebied, heeft de droogte de toegang tot voedsel en medicijnen in tientallen steden verstoord. En in een van de grootste voedselproducenten ter wereld heeft de droogte maar liefst 10 miljoen ton van de aanvankelijke prognoses voor de sojaoogst van volgend jaar weggeveegd.
De droogte vormt een bedreiging voor het wereldklimaat en kan volgens wetenschappers ook leiden tot een verdubbeling van het sterftecijfer van de grootste bomen in het regenwoud, waardoor enorme hoeveelheden klimaatopwarmende koolstof vrijkomen die zij gezamenlijk in hun hout opslaan.
Het Amazonegebied, het grootste regenwoud ter wereld, wordt door wetenschappers beschouwd als een bolwerk tegen klimaatverandering omdat de dichte vegetatie koolstof absorbeert en zuurstof uitstoot.
"Zelfs als we niet nog een boom omhakken, kan het Amazonegebied het "point of no return" bereiken," waarschuwde de Braziliaanse president Luiz Inacio Lula da Silva vrijdag op de COP28-klimaattop van de Verenigde Naties.
Het ergste moet misschien nog komen, want experts voorspellen een nog intensere droogte volgend jaar.
Reuters interviewde negen wetenschappers die zeiden dat de droogte, die in april begon, het jaarlijkse regenseizoen dat nu aan de gang is waarschijnlijk zal verzwakken, en zal duren tot het volgende regenseizoen eind 2024.
Vijf van deze wetenschappers zeiden dat het onwaarschijnlijk is dat het Amazonewoud zich in het beste geval voor begin 2026 volledig zal herstellen, omdat er twee gezonde regenseizoenen voor nodig kunnen zijn om de normale bodemvochtigheid van het bos te herstellen.
"Dit is de ouverture," zei Michael Coe, directeur van het tropenprogramma van het in de VS gevestigde Woodwell Climate Research Center, en een van de wetenschappers die verwacht dat de gevolgen van de droogte tot in 2026 zullen aanhouden. "Waar we nu zijn, zijn we nog maar net begonnen."
De vijf onderzoekers die een herstel in 2026 voorspellen, zeggen dat de gevolgen van de droogte nog langer kunnen aanhouden als El Nino aanhoudt.
Dit natuurlijk fenomeen verstoort het wereldwijde weer elke twee tot zeven jaar, warmt het water voor de kust van Zuid-Amerika op en trekt de regens die kant op, terwijl het de neerslag in het Amazonegebied vermindert.
Vier van de wetenschappers zeiden dat het moeilijk te voorspellen was wanneer het regenwoud precies zou herstellen van deze droogte, gezien de onzekerheid in weersvoorspellingen op lange termijn.
"DUBBELE KLAP"
De wetenschappers zeiden dat de droogte wordt veroorzaakt door de opwarming in de tropische Noord-Atlantische Oceaan en voor de kust van de Stille Oceaan van Zuid-Amerika, verschijnselen die extremer worden door de klimaatverandering. Coe noemde het een "double whammy".
Regen heeft de neiging om naar de warmste delen van de oceaan te trekken. Zeewater verdampt en wordt door stijgende luchtstromen hoog de atmosfeer in gedragen.
De temperaturen in de Noord-Atlantische Oceaan stegen in augustus en september naar recordhoogtes, waarbij het water voor de kust van Florida temperaturen van 38,4 graden Celsius (101 F) bereikte.
Deze warmere wateren trokken de regenband die bekend staat als de Intertropische Convergentiezone verder richting Noord-Amerika en weg van de Amazone, waardoor mei tot oktober - het droge seizoen van de jungle - dit jaar nog droger werd.
Ondertussen worden de regens die het Amazonegebied normaal gesproken vanaf november overspoelen, getemperd door de effecten van El Nino.
"Klimaatmodellen laten zien dat je super El Niños krijgt door de opwarming van de aarde, en dat is wat we nu hebben," zegt Philip Fearnside, een ecoloog bij het National Institute of Amazonian Research.
Het gebrek aan regen draineert de grond diep onder het Amazonewoud en het is onwaarschijnlijk dat die vochtigheid zich weer zal opladen totdat er weer zware regens vallen, rond november volgend jaar, zo vertelden de wetenschappers aan Reuters.
"In de afgelopen 15 jaar is dit waarschijnlijk de vierde 'droogte van de eeuw' boven het Amazonegebied," zei Henrique Barbosa, een natuurkundige die tropische bossen bestudeert aan de Universiteit van Maryland in Baltimore. "Dit is veel erger dan de droogtes die we daarvoor hadden."
"ONZE STRUCTUREN OVERWELDIGEN"
De droogte heeft een enorme ravage aangericht in een regio - groter dan West-Europa - die afhankelijk is van haar rivieren voor voedsel, transport en handel.
De Braziliaanse deelstaat Amazonas, die het zwaarst getroffen is, riep in september de noodtoestand uit en heeft drinkwater en meer dan 1000 ton rijst, bonen en andere basisproducten geleverd via vliegtuigen en kleinere boten die door ondiep water kunnen varen.
De staat heeft helikopters ingezet om zieken naar ziekenhuizen te vervoeren en heeft onderwijs op afstand opgezet voor zo'n 7.000 leerlingen die niet meer naar school kunnen.
De federale regering van Brazilië heeft 628 miljoen reais ($129 miljoen) toegezegd voor hulp, waaronder medische voorraden, versterkingen om bosbranden te bestrijden en baggerwerkzaamheden om het bootverkeer te vergemakkelijken, met plannen voor meer baggerwerkzaamheden volgend jaar.
"Het probleem waar we nu mee te maken hebben is aanpassing aan deze klimaatveranderingen, en de kosten zijn nog steeds onvoorstelbaar," zei Eduardo Taveira, minister van Milieu van Amazonas, in een interview in de hoofdstad van de deelstaat Manaus.
Buiten hing rook van bosbranden aan de horizon.
"Eén abnormaal jaar - of misschien twee, drie op een rij - begint onze structuren te overweldigen," zei Taveira.
De economische kosten voor Brazilië, de 11e economie ter wereld, lopen op.
In Itacoatiara, vlakbij de samenvloeiing van de Amazone en de Madeira rivier, stortte een deel van een $15 miljoen kostende haven in oktober in toen de droge, losse grond het begaf, slechts vijf jaar na de opening.
De haven van Manaus bereikte het laagste waterpeil in 121 jaar, waardoor de toegang voor containerschepen meer dan 50 dagen werd verstoord.
Assemblagelijnen in de vrijhandelszone van Manaus, waar Honda, LG en andere bedrijven consumptiegoederen assembleren uit geïmporteerde onderdelen, lagen stil. Elektronicaproducent Positivo Tecnologia verlaagde zijn omzetverwachting voor 2023 met 15-35% en waarschuwde voor verstoorde leveringen voor de kerstperiode.
De binnenschepen die meer dan 40% van de Braziliaanse graanexport naar noordelijke havens vervoeren, draaien op halve capaciteit.
In het boerenland heeft de droogte veel producenten gedwongen om dit jaar één gewas te planten in plaats van twee, waardoor de prognoses voor soja en maïs voor volgend jaar met miljoenen tonnen zijn gedaald.
GIGANTEN IN GEVAAR
Het bos zelf wordt ook tot het uiterste gedreven, aldus wetenschappers. Bomen, die onder druk staan door de hete en droge omstandigheden, verliezen meer bladeren en laten meer afval op de grond achter dat bosbranden kan voeden.
"Dat is gewoon de perfecte combinatie voor een grote barbecue van de Amazone," zei Paulo Brando, een ecoloog aan de Universiteit van Yale.
Ernstige en herhaaldelijke droogtes tasten het vochtgehalte diep in de bodem aan, waar de grootste bomen hun wortels in steken.
Het verlies van deze oerwoudreuzen kan het bos nog sneller richting een "point of no return" duwen, waardoor grote delen van het bos zullen afsterven, zei hij.
Brando schat dat het normale sterftecijfer van grote bomen in extreme droogtejaren kan verdubbelen tot 3% of meer - wat enorme gevolgen kan hebben voor de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen.
"De grote bomen slaan de meeste koolstof op als ze in een hoger tempo beginnen af te sterven," zei Brando.
Als droogteachtige omstandigheden permanent worden door klimaatverandering, zoals sommige klimaatmodellen voor de lange termijn suggereren, zou het Amazone-bioom een zesde tot de helft van zijn oppervlakte kunnen verliezen, oftewel 1 miljoen tot 3 miljoen vierkante kilometer (386.000 tot 1,2 miljoen vierkante mijl), volgens computersimulaties van Barbosa.
Daardoor zouden enorme hoeveelheden koolstofdioxide vrijkomen, wat bijdraagt aan klimaatverandering en het uitroeien van een rijkdom aan planten- en diersoorten die alleen in het Amazonegebied voorkomen.
"De effecten die we dit jaar zien, zouden tragisch zijn als ze aanhouden," zei Barbosa. (Verslaggeving door Brad Haynes in Manaus en Jake Spring in Sao Paulo; Aanvullende rapportage door Ana Mano en Andre Romani in Sao Paulo; Redactie door Suzanne Goldenberg)
