Zuid-Afrikanen gaan woensdag naar de stembus. De wijdverspreide woede over stroomuitval, werkloosheid en corruptie dreigt een einde te maken aan de dominantie van het African National Congress, dertig jaar nadat Nelson Mandela het Congres aan de macht bracht.

Sinds de wereldmedia iconische beelden hebben uitgezonden van zwarte Zuid-Afrikaanse kiezers die voor het eerst in de rij staan om hun stem uit te brengen na het einde van de heerschappij van de blanke minderheid, is de kans nog nooit zo groot geweest dat het ANC zijn parlementaire meerderheid zou verliezen. Opiniepeilingen suggereren dat het aandeel van het ANC in de stemmen zou kunnen dalen tot wel 40%, vergeleken met 57,5% in 2019, wat de partij zou dwingen tot een wankele coalitie met rivalen - en president Cyril Ramaphosa mogelijk zou blootstellen aan een uitdaging voor het leiderschap.

Uit een enquête die eerder deze week door Afrobarometer werd gepubliceerd, bleek echter dat een derde van de kiezers onbeslist was, waardoor deze peiling de meest onvoorspelbare is in de democratische geschiedenis van Zuid-Afrika. Nicole Beardsworth, politiek onderzoeker aan de Universiteit van de Witwatersrand, ziet het ANC "een beetje een stoot" krijgen op deze dag, waardoor de slechtste voorspellingen worden gelogenstraft - vooral met Ramaphosa's introductie deze maand van populaire maatregelen zoals een nationale zorgverzekeringswet en een voorgestelde subsidie voor het basisinkomen.

"Maar ik denk niet dat het ANC boven de 50% zal komen," zei ze. "Ze zullen ... over een coalitie moeten onderhandelen. De grote vraag is: met wie?"

Veel zal afhangen van hoe goed of slecht ze het doen, zei ze. Een kleine marge zou hen in staat stellen om een deal te sluiten met een marginale partij met beperkte invloed om belangrijke eisen te stellen. Grotere verliezen zouden een coalitie met de marxistische Economic Freedom Fighters (EFF) kunnen betekenen - een vooruitzicht dat bedrijfsleiders en de bevoorrechte blanke minderheid van Zuid-Afrika doet huiveren - of met verschillende kleine partijen die de besluitvorming zouden kunnen dwarsbomen. Toch denken sommigen dat een afstraffing bij de verkiezingen een katalysator kan zijn voor het ANC om schoon schip te maken: "Er kan een andere partij uit voortkomen," zei onafhankelijk analist Ralph Mathekga.

De ANC heeft drie decennia lang haar nalatenschap verhandeld van het bevrijden van de zwarte meerderheid van de blanke overheersers, wier apartheidssysteem hun land afnam, hen arm en ongeschoold hield en hen verbood om het grootste deel van het land te bezoeken, behalve om huizen schoon te maken of goudmijnen te delven. In de eerste jaren van haar regeringsperiode begon de regering deze ongelijkheden om te buigen: miljoenen mensen kregen elektriciteit, water en half fatsoenlijke huisvesting. Maar corruptie en incompetentie hebben een deel van deze winst uitgehold. De krakende kolengestookte elektriciteitscentrales van staatsbedrijf Eskom kunnen de vraag niet bijhouden, waardoor er regelmatig black-outs zijn, terwijl wegen, rioolwaterzuiveringsinstallaties en scholen van binnenuit verrotten. Een derde van de Zuid-Afrikanen heeft geen werk.

"Ik zie niet waar ik voor stem. We hebben geen wegen huizen," vertelde Zinhle Nyakenye, 31 en werkloos, aan Reuters in Mandela's geboorteplaats Qunu, terwijl ze water voor huishoudelijk gebruik uit een beekje haalde. Corruptie heeft zich verspreid, hoewel een sterke rechtsstaat - een van de meest duurzame erfenissen van het ANC - heeft geleid tot rechtszaken tegen machtige mensen zoals ex-president Jacob Zuma, terwijl de parlementsvoorzitter Nosiviwe Mapisa-Nqakula vorige maand ontslag nam. Beiden ontkennen wandaden. Zuma richtte in december een afscheidingspartij op met de naam uMkhonto we Sizwe (MK) die stemmen van het ANC zou kunnen afsnoepen in de Zulu-kerngebieden in het oosten. Het kan ook voor problemen zorgen als Zuma's aanhangers - die dagenlang rellen en plunderden toen hij in juli 2021 werd gearresteerd wegens minachting van de rechtbank - de resultaten niet leuk vinden.

Maar het robuuste rechtssysteem van Zuid-Afrika betekent ook dat de regels voor coalitievorming duidelijk zijn, zelfs als de spelers het nog nooit hebben gedaan, aldus Chris Vandome van Chatham House.

"Het Zuid-Afrikaanse systeem is zo ontworpen dat politieke partijen in een zeer verdeeld land kunnen samenwerken," zei Vandome. "Het is nooit ontworpen voor een dominante partij om 30 jaar lang absolute controle te behouden."