De protesten, die nu al vier weken duren en waarbij de demonstranten het harde optreden van de veiligheidstroepen trotseren, vormen de grootste uitdaging voor de Iraanse klerikale machthebbers in jaren.

De demonstraties begonnen als reactie op de dood van de 22-jarige Mahsa Amini en verspreidden zich vervolgens naar alle 31 provincies van Iran.

De dood van de etnische Koerd leidde tot spanningen tussen het establishment en de Iraanse Koerdische minderheid, die volgens mensenrechtengroeperingen al lange tijd wordt onderdrukt door het Iraanse leiderschap.

De Islamitische Republiek ontkent de vervolging van Koerden.

Teheran heeft Koerdische dissidentengroepen en buitenlandse vijanden ervan beschuldigd sommige protesten aan te wakkeren, en haar strijdkrachten hebben op de onrust gereageerd door Iraanse Koerdische oppositiegroepen in buurland Irak aan te vallen.

De elitaire Revolutionaire Garde heeft de onrust in de Koerdische gemeenschap decennialang neergeslagen, en de rechterlijke macht van het land heeft veel activisten veroordeeld tot lange gevangenisstraffen of de doodstraf.

Hier volgen enkele feiten over de Iraanse Koerden, die deel uitmaken van een gemeenschap die verspreid is over verschillende landen in het Midden-Oosten en een van de grootste volkeren zonder staat ter wereld is.

GESCHIEDENIS

Minderheids-Koerden, voornamelijk soennitische moslims in het door sji'i gedomineerde Iran, spreken een aan het Farsi verwante taal en leven voornamelijk in een bergachtig gebied dat grenst aan Armenië, Irak, Iran, Syrië en Turkije.

Het Koerdische nationalisme laaide op in de jaren 1890, toen het Ottomaanse Rijk op zijn laatste benen liep. Het Verdrag van Sevres van 1920, dat na de Eerste Wereldoorlog een regeling en een koloniale opdeling van Turkije oplegde, beloofde de Koerden onafhankelijkheid. Drie jaar later verscheurde de Turkse leider Kemal Ataturk dat verdrag.

Het Verdrag van Lausanne, geratificeerd in 1924, verdeelde de Koerden onder de nieuwe naties van het Midden-Oosten.

Het Koerdische separatisme in Iran kwam voor het eerst aan de oppervlakte met de Republiek Mahabad in 1946, een door de Sovjet-Unie gesteunde staat die zich uitstrekte over de grens van Iran met Turkije en Irak. Het duurde een jaar voordat de centrale regering de controle terugwon.

De Iraanse Islamitische Revolutie van 1979 leidde tot bloedvergieten in de regio Koerdistan, met hevige botsingen tussen de sjiitische revolutionairen en de Koerdische Partij van Iraans Koerdistan (KDPI), die streed voor onafhankelijkheid.

Na het uitbreken van de oorlog tussen Iran en Irak in 1980 verdubbelden de reguliere Iraanse strijdkrachten en de Revolutionaire Garde hun onderdrukking van de Koerden om te voorkomen dat zij een vijfde colonne zouden worden in de strijd van Teheran tegen Saddam Hoessein.

Nieuwe militante groepen zoals de Koerdische Vrije Levenspartij (PJAK) zijn de afgelopen twee decennia opgekomen en zijn af en toe in botsing gekomen met de veiligheidstroepen. Hun leiders hebben vaak hun toevlucht gezocht in Iraaks Koerdistan en zijn door Iraanse raketten aangevallen.

Koerdische eisen hebben geschommeld tussen volledig separatisme en autonomie binnen een multi-etnische Iraanse staat, waarbij een breed politiek spectrum van links georiënteerd secularisme tot rechts georiënteerd islamitisch gedachtegoed wordt gehanteerd.

SAMENLEVING

Met acht tot tien miljoen Koerden in Iran vreest Teheran dat de druk voor afscheiding zal toenemen onder een minderheid met een lange geschiedenis van strijd voor haar politieke rechten.

Rechtengroeperingen zeggen dat Koerden, die ongeveer 10% van de bevolking uitmaken, samen met andere religieuze en etnische minderheden worden gediscrimineerd door het sjiitische klerikale establishment van Iran.

"Koerden in Iran hebben lang geleden onder diepgewortelde discriminatie. Hun sociale, politieke en culturele rechten zijn onderdrukt, evenals hun economische aspiraties", aldus mensenrechtenorganisatie Amnesty International in een rapport.

"Koerdische regio's zijn economisch verwaarloosd, wat heeft geleid tot diepgewortelde armoede. Door gedwongen uitzettingen en de vernietiging van huizen hebben Koerden slechts beperkte toegang tot adequate huisvesting."