"Meestal zijn ze boos," vertelde ze aan Reuters in Komati, een dorp in de schaduw van een stilgelegde elektriciteitscentrale in de provincie Mpumalanga, een ANC-bolwerk in de kolengordel van het land.
"Ze hebben het gevoel dat het ANC hen in de steek heeft gelaten door de sluiting van deze centrale toe te staan."
De krakkemikkige Zuid-Afrikaanse energiesector en de economische gevolgen van de strijd van staatsbedrijf Eskom om het licht aan te houden, zijn de belangrijkste thema's in de verkiezingen van 29 mei, waarvan de peilingen voorspellen dat het ANC zijn parlementaire meerderheid van 30 jaar kan verliezen.
Maar terwijl president Cyril Ramaphosa een evenwicht probeert te vinden tussen de noodzaak om de energieproductie op te voeren en de slinkende financiering voor steenkool - waarmee 80% van de energie van het land wordt opgewekt - en de wereldwijde roep om Zuid-Afrika koolstofvrij te maken, verdeelt de kwestie zijn partij.
Nergens is dat duidelijker dan in Komati, waar de ombouw van een 60 jaar oude, 1.000 megawatt kolencentrale een lokaal en nationaal verzet heeft ontketend.
Eskom installeert 370 megawatt aan zonne- en windenergie en batterijopslag in Komati. Het is de bedoeling dat dit een blauwdruk wordt voor toekomstige sluitingen van kolencentrales en dat er nieuwe banen en opleidingsprogramma's in de hernieuwbare energiesector worden gecreëerd.
Maar omwonenden zoals Dumisani Mpungose - ontslagen bij zijn onderhoudswerk in de centrale - zeggen dat ze tot nu toe niets anders hebben gezien dan werkloosheid, armoede en toenemende criminaliteit.
"Komati was een plaats van geluk, van leven," zei Mpungose, 37, wiens vrouw terugkeerde naar haar ouderlijk huis nadat hij zijn baan verloor en hun dochter meenam. "Ik heb ze nu al twee jaar niet gezien. Twee jaar heb ik niet gewerkt."
Ramaphosa's ministers hebben de kritiek opgestapeld.
Minister van Minerale Hulpbronnen en Energie Gwede Mantashe noemde de sluiting van Komati een ramp. Minister van Elektriciteit Kgosientsho Ramokgopa noemde het een vergissing en heeft met succes bij het kabinet gelobbyd om toekomstige sluitingen uit te stellen.
"Als je er niet in slaagt om je pilot te laten werken, geef je een heel slecht signaal af. Dat betekent dat je gefaald hebt," zei Ramokgopa. Het betekent dat je gefaald hebt," zei Chris Yelland, een energie-expert die gelooft dat Zuid-Afrika moet overschakelen op hernieuwbare energiebronnen, maar zich zorgen maakt dat Komati die overschakeling dreigt te ondermijnen.
De belangrijkste rivalen van het ANC - en potentiële coalitiepartners als het zijn meerderheid verliest - stellen hun eigen oplossingen voor.
De linkse Economic Freedom Fighters willen stoppen met het ontmantelen van kolencentrales en nieuwe nucleaire capaciteit toevoegen, terwijl de centrumrechtse Democratic Alliance de sector wil liberaliseren en het monopolie van Eskom wil doorbreken.
HEFFIGE WET
Jaren van wanbeheer, corruptie en verwaarlozing hebben Eskom lamgelegd. Bijna dagelijkse black-outs hebben de economische groei afgeremd en bijgedragen aan een van de hoogste werkloosheidscijfers ter wereld.
Eskom drijft haar verouderende vloot tot het uiterste. Maar dat ondermijnt de toezeggingen die Zuid-Afrika, 's werelds 14e grootste producent van koolstofemissies uit energieproductie, heeft gedaan in het kader van het klimaatakkoord van Parijs.
Zuid-Afrika's wereldwijde partners zijn niet de enigen die zich zorgen maken. Uit een jongerenenquête die deze maand werd gepubliceerd door de in Johannesburg gevestigde Ichikowitz Family Foundation, die projecten ondersteunt voor het behoud van wilde dieren en de empowerment van jongeren, bleek dat 63% van de Zuid-Afrikaanse respondenten "zeer bezorgd" was over de klimaatverandering, een stijging van 26 punten in slechts twee jaar tijd.
Het financieren van een verschuiving van steenkool naar steenkool zou echter wel 46 miljard dollar kunnen kosten.
Dat is een te hoge rekening voor de regering, dus wendt zij zich tot de Verenigde Staten en rijke Europese landen, die een eerste financiering van $8,5 miljard hebben toegezegd, grotendeels in de vorm van leningen.
Zuid-Afrika heeft toegezegd de uitstoot te verminderen van 442 miljoen ton dit decennium tot 350 à 420 miljoen ton per jaar in 2030.
"We zullen bewijzen dat dit kan werken," vertelde Thevan Pillay, directeur van Komati, aan Reuters. "We zullen dat doen in de rest van de vloot. En het zal de mentaliteit van mensen veranderen."
Inwoners van Mpumalanga, dat het grootste deel van de Zuid-Afrikaanse stroom produceert en het hart is van een steenkoolindustrie waar meer dan 90.000 mensen werken, zijn sceptisch.
"Wat gaan we eten als alle kolenmijnen en elektriciteitscentrales gesloten zijn?" zegt Anna-Marth Ott, die aan het hoofd staat van de Kamer van Koophandel in Middelburg, een van de commerciële centra van Mpumalanga.
"Hoe gaan we de economie in stand houden?"
Met duizenden mijnwerkers en Eskom-arbeiders is Mpumalanga een bastion van georganiseerde arbeid, het fundament van de steun van het ANC. Zwarte steenkoolondernemers zijn belangrijke financiële sponsors van het ANC.
Geen van beide groepen is gelukkig.
Ondanks de interne onenigheid twijfelen weinigen eraan dat het ANC Mpumalanga bij de verkiezingen zal winnen.
Maar in een verkiezing waarin elke mogelijke stem nodig is, zien velen zoals Dumisani Mpungose het nut er niet van in om te gaan stemmen voor een partij waarvan zij vinden dat die hen verraden heeft.
"Dit lijkt op een uitverkoop," zei hij over de sluiting van de Komati-fabriek.
($1 = 18,3814 rand)
