Vaticaanse gezant in Hongkong waarschuwt katholieke missies om zich voor te bereiden op China's hardhandig optreden

Monseigneur Javier Herrera-Corona, de officieuze vertegenwoordiger van het Vaticaan in Hongkong, heeft aan de 50 katholieke missies van de stad een duidelijke boodschap overgebracht voordat hij in maart zijn zesjarige post beëindigde: de vrijheden die zij decennia lang genoten hadden, waren voorbij.

In vier vergaderingen die in de loop van enkele maanden werden gehouden, te beginnen in oktober vorig jaar, vertelde de 54-jarige Mexicaanse prelaat de katholieke missionarissen in Hong Kong dat zij zich moesten voorbereiden op een hardere toekomst nu China zijn controle over de stad verscherpt, en hij drong er bij zijn collega's op aan de eigendommen, dossiers en fondsen van hun missies te beschermen, volgens vier personen die bekend waren met de privé-sessies, die vroegen niet geïdentificeerd te worden vanwege de gevoelige aard van de besprekingen.

"Er komt verandering aan, en u kunt maar beter voorbereid zijn," waarschuwde Herrera-Corona de missionarissen, volgens een van de mensen, die aan Reuters vertelde dat hij de boodschap van de monseigneur samenvatte: "Hongkong is niet meer het grote katholieke bruggenhoofd dat het was."

De boodschap van Herrera-Corona kwam te midden van een nationaal veiligheidsoptreden van Peking tegen Hongkong in de nasleep van de anti-regeringsprotesten in 2019, waaronder de uitholling van de burgerlijke vrijheden, de arrestatie van tientallen pro-democratische activisten, en vermeende bedreigingen van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht van de stad.

Maar zijn bezorgdheid ging verder dan de voortdurende nationale veiligheidsklem, zeiden de mensen: Herrera-Corona waarschuwde dat een nauwere integratie met China in de komende jaren zou kunnen leiden tot op het vasteland gelijkende beperkingen voor religieuze groeperingen.

Op het vasteland zijn de katholieken lange tijd verdeeld geweest tussen een ondergrondse kerk die trouw is aan het Vaticaan en een officiële kerk die door de staat wordt gesteund. Het Vaticaan heeft geen officiële vertegenwoordiging in China nadat de diplomatieke banden in 1951 werden verbroken, afgezien van de aanwezigheid van twee onofficiële gezanten in Hong Kong, die opereren vanuit een ommuurde villa in een buitenwijk van Kowloon. De vervanger van Herrera-Corona als hoofd van die onofficiële missie moet in de komende maand arriveren.

Nog voordat China in 2020 een ingrijpende nationale veiligheidswet aan Hongkong oplegde, die "samenspanning met buitenlandse krachten" verbood in de nasleep van de pro-democratische protesten het jaar daarvoor, waren Herrera-Corona en andere gezanten bij de onofficiële missie in de stad begonnen met het discreet overbrengen van archiefkisten naar het buitenland om ze daar in veiligheid te brengen, volgens twee personen die met de overbrenging vertrouwd zijn.

De waarschuwingen van de monseigneur in de vier vergaderingen en de details van de archiefoverdracht zijn niet eerder gemeld.

Herrera-Corona, die tot aartsbisschop werd bevorderd nadat hij in maart Hong Kong had verlaten om een nieuwe post in de Republiek Congo en Gabon te aanvaarden, antwoordde niet op per e-mail gestelde vragen over de ontmoetingen of de pogingen om de gevoelige documenten te beschermen. Een Vaticaanse ambtenaar gaf geen commentaar.

Het Verbindingsbureau van de Centrale Regering in Hongkong en het Staatsbestuur voor Religieuze Zaken onder de Staatsraad in Peking hebben niet gereageerd op verzoeken om commentaar.

Reuters meldde in december dat ambtenaren van het Verbindingsbureau van Peking in de stad een evenement hadden georganiseerd waarbij Chinese bisschoppen hoge geestelijken uit Hongkong inlichtten over de visie van president Xi Jinping op religie met "Chinese kenmerken".

Tijdens zijn bezoek aan Hongkong ter gelegenheid van de 25e verjaardag van de overdracht aan het Chinese bewind, verdedigde Xi vrijdag de bestuursstijl "één land, twee systemen", die de stad een grote mate van autonomie geeft die op het vasteland van China niet bestaat, met inbegrip van godsdienst- en persvrijheid. Het systeem "moet op lange termijn worden gehandhaafd," zei hij.

Decennia lang hebben buitenlandse missionarisgroepen grotendeels ongehinderd geopereerd in de voormalige Britse kolonie, en een katholieke enclave gesmeed aan de rand van het vasteland van China, dat onder het bewind staat van de atheïstische Communistische Partij.

De missiegenootschappen in Hong Kong, die vaak vanuit andere landen gefinancierd en geleid worden, werken nauw samen met de plaatselijke katholieke kerk en laten zich leiden door het Vaticaan. Zij concentreren zich op activiteiten als armoedebestrijding en onderwijs.

Sommige onderhouden ook nauwe banden met katholieken op het vasteland, waar religieuze activiteiten worden gecontroleerd en het werk van buitenlandse missies strikt gereglementeerd blijft - een weerspiegeling van de sterke weerstand van de regering tegen inmenging van buitenaf in Chinese aangelegenheden.

RECHTEN IN GEVAAR

De monseigneur zei tegen de deelnemers aan de bijeenkomsten dat de rechten van religieuze instellingen die in de basiswet van Hongkong staan - de miniconstitutie die de relatie van de stad met haar Chinese vorst sinds de overdracht van het Britse bewind in 1997 heeft geleid - niet konden worden ingeroepen nu de druk van Peking toeneemt, zeiden de vier mensen die met de situatie vertrouwd zijn.

Herrera-Corona zei dat hij niet op de hoogte was van specifieke beleidswijzigingen, voegden de mensen eraan toe.

In de Basiswet staat dat de regering de godsdienstvrijheid niet mag beperken en zich niet mag bemoeien met religieuze organisaties. Ook hun eigendoms- en liefdadigheidsrechten worden erin vastgelegd, evenals de vrijheid om "hun betrekkingen met religieuze organisaties en gelovigen elders te onderhouden en te ontwikkelen."

In 2019, toen de gezanten van het Vaticaan begonnen met het overbrengen van de archieven, vreesden zij dat hun missie door het staatsveiligheidsapparaat van China nauwlettend in de gaten werd gehouden, aldus drie katholieke geestelijken die met de situatie vertrouwd zijn. Uit een onderzoek van Reuters https://www.reuters.com/investigates/special-report/hongkong-security-church eind 2020 bleek dat twee nonnen die bij de missie werkten, op het vasteland waren vastgehouden te midden van pogingen van Peking om zijn controle op de kerk in Hongkong te verscherpen. De precieze reden voor hun detentie blijft onduidelijk.

Tegen de tijd dat zij klaar waren, was meer dan een halve ton aan dossiers over de activiteiten van de katholieke kerk op het vasteland van China en in Hongkong naar Rome verscheept, ten dele via een bevriende diplomatieke verbinding, zeiden de drie personen.

De dossiers dateerden uit het midden van de jaren tachtig en hadden voornamelijk betrekking op het vasteland van China, met inbegrip van privé-communicaties met ondergrondse geestelijken van het vasteland, missionarisactiviteiten en details over de vervolging van katholieke gelovigen, volgens twee priesters die ermee vertrouwd waren.

Na de waarschuwingen van de monseigneur zijn ten minste drie missies begonnen met het overbrengen van dossiers naar het buitenland, waaronder enkele via beschermde diplomatieke zendingen, zeiden twee missionarissen en een diplomaat. Zij weigerden de missies om veiligheidsredenen te identificeren.

In antwoord op vragen van Reuters zei een woordvoerder van de regering van Hongkong dat de fundamentele rechten en vrijheden van de inwoners van de stad gewaarborgd zijn door de Basiswet en dat de nationale veiligheidswet ook bepaalt dat de mensenrechten beschermd en geëerbiedigd moeten worden.

VEILIGHEIDSMAATREGELEN

In Hongkong zijn volgens het officiële repertorium van het bisdom ongeveer 50 buitenlandse katholieke missiegenootschappen en religieuze ordes gevestigd, die onderdak bieden aan meer dan 600 priesters, broeders en nonnen die als parochiegeestelijken en in scholen en ziekenhuizen werkzaam zijn.

Vertegenwoordigers van de meeste missiegroepen van Hong Kong werden tijdens de bijeenkomsten door de monseigneur ingelicht. Drie westerse diplomaten zeiden dat zij ook op de hoogte waren van zijn bezorgdheid.

Tijdens zijn ontmoetingen sprak de monseigneur de vrees uit dat de zaken zouden kunnen verslechteren, deels omdat de Chinese autoriteiten verscheidene prominente katholieken hadden geïdentificeerd als leidende figuren in de pro-democratische demonstraties in 2019 en critici van de nationale veiligheidswet, zeiden de vier mensen die bekend waren met de ontmoetingen.

De arrestatie in mei van de prominente voormalige bisschop van Hongkong, de 90-jarige kardinaal Joseph Zen, verhoogde het gevoel van urgentie om stappen te ondernemen om de kerk in Hongkong te beschermen, zeiden zes missionarissen en een diplomaat. Zen werd aangehouden in het kader van een politie-onderzoek naar buitenlandse heimelijke afspraken over een juridisch steunfonds voor degenen die bij de protesten gearresteerd waren.

Een assistent van de kardinaal, die op borgtocht is vrijgelaten in afwachting van de aanklacht, zei dat hij geen commentaar wilde geven.

In een vorig jaar verschenen publicatie - onder redactie van de onderzoekers Chen Jingguo van de Chinese Academie van Sociale Wetenschappen, een vooraanstaande denktank van de regering, en Zhang Bin van de Universiteit van Jinan - werden de katholieken van Hongkong bekritiseerd over de anti-regeringsprotesten van 2019.

In de publicatie werd de recente ontwikkeling van de godsdiensten in Hongkong en het zuiden van het vasteland van China onderzocht - een gebied, bekend als de Greater Bay Area, dat zowel Hongkongse als Chinese ambtenaren graag willen integreren.

Het politieke klimaat in Hongkong was sinds de overdracht "voortdurend verslechterd", deels door toedoen van religieuze groeperingen en grote invloedrijke figuren als kardinaal Zen, aldus het document. Katholieken waren meer betrokken bij de politiek van de stad dan andere christenen en de "aangesloten leraren en studenten zijn radicaler", aldus het document, dat door Reuters werd ingezien.

Zoals andere van de zogenaamde "Blauwe Boeken" van de academie, is het document verspreid onder academici van het vasteland, organen van de centrale regering en sommige staatsmedia, volgens Hongkongse geleerden die ermee vertrouwd zijn. De door de staat gesteunde Hongkongse krant Ta Kung Pao publiceerde het werk bij zijn verschijning in augustus en beschreef het als de eerste uitvoerige studie van religies in de Greater Bay Area.

Noch Chen, noch Zhang, noch de academie, noch de universiteit van Jinan hebben onmiddellijk gereageerd op verzoeken van Reuters om commentaar. In antwoord op vragen van Reuters over de bezorgdheid van missionarissen over het document, zei een woordvoerder van het bisdom Hongkong dat het "voortdurend communiceert met plaatselijke missionarisverenigingen. Wij wisselen van tijd tot tijd met elkaar van gedachten over verschillende kwesties."

BUITENLANDSE INMENGING

De wet op de nationale veiligheid staat de autoriteiten toe alles aan te pakken wat zij als subversieve buitenlandse inmenging beschouwen en geeft hun uitgebreide bevoegdheden om toezicht te houden, alsmede de mogelijkheid om de tegoeden te bevriezen van elke persoon die van belang is voordat er formele aanklachten worden ingediend.

Zowel Chinese als Hongkongse regeringsfunctionarissen hebben gezegd dat de wet nodig was om de stabiliteit in de stad te waarborgen en dat de vervolgingen gebaseerd waren op bewijsmateriaal, dat niets te maken had met de achtergrond of het beroep van mensen.

Sommige katholieke missies bezitten grote eigendommen in enkele van de rijkste districten van Hongkong, waaronder villa's, retraitehuizen en een ziekenhuis, die op miljarden Hongkongse dollars gewaardeerd zouden worden, volgens schattingen van Reuters op basis van recente marktactiviteit voor soortgelijke bezittingen.

Naar aanleiding van de aanwijzingen van de monseigneur overwegen sommige missies stappen die variëren van het onderbrengen van hun eigendommen in plaatselijke handen tot het lokaliseren van hun besturen en registraties van bedrijven om hen te beschermen tegen een eventuele repressie, met inbegrip van strengere beperkingen voor buitenlanders, zeggen vijf personen die met de situatie vertrouwd zijn.

Dergelijke stappen zouden een extra afstand creëren tussen de hoofdkantoren van buitenlandse missies en plaatselijke operaties, gezien de nadruk die de wet op de nationale veiligheid legt op samenspanning met overzeese autoriteiten en de bevoegdheid om activa in beslag te nemen, zeiden zij.

De monseigneur heeft de missies ook gezegd voorbereid te zijn op mogelijke inperkingen van reeds lang bestaande programma's, zoals buitenlandse missionarissen die als pastoor in plaatselijke kerken dienen, aldus de vier personen die met de vergaderingen vertrouwd zijn.

Pater Pierre Lam Minh, een missionaris die aan het hoofd staat van een plaatselijke, door het Vaticaan ingestelde raad die toezicht houdt op de mannenmissies, zei in een verklaring dat de boodschap van Herrera-Corona het "eigen advies" van de prelaat was. "Wij verrichten ons missiewerk zoals gewoonlijk," zei hij, eraan toevoegend dat de missies geen beperkingen van de godsdienstvrijheid zien.

Het hoofd van de vrouwenraad, Zr. Joanna Marie Cheung, zei dat haar vereniging de vragen van Reuters met de mannengroep had besproken en "dat wij dezelfde mening zijn toegedaan".

De woordvoerder van het bisdom Hongkong zei dat, aangezien er geen diocesane leden aanwezig waren, hij geen commentaar kon geven op de bijeenkomsten. Hij voegde eraan toe dat de vrijheid van godsdienst voor de inwoners van Hongkong gewaarborgd wordt door de Basiswet en dat de wet op de nationale veiligheid van 2020 tot nu toe geen gevolgen heeft gehad voor de pastorale missies van buitenlandse missies in Hongkong.