Na twee uur van intense besprekingen op dinsdag vóór een NAVO-top in Madrid, hadden de leiders nog steeds moeite om bepaalde knelpunten te overbruggen, waarbij de partijen gefrustreerd hun bestaande standpunten herhaalden, zei de Finse minister van Buitenlandse Zaken Pekka Haavisto tegen Reuters in een interview.

"En toen hadden we een koffiepauze en zoals altijd, tijdens de koffiepauze, komen er geweldige ideeën naar boven en dan was het uiteindelijk, tegen het einde van de bijeenkomst, gemakkelijker om tot een conclusie te komen," zei Haavisto.

De doorbraak was zo onverwacht, toen hij kwam, dat hij zelfs de topambtenaren onvoorbereid leek te treffen.

Journalisten werden opgeroepen om getuige te zijn van een ondertekeningsceremonie, maar er werd hun niet verteld wie er zou verschijnen of waarom.

Even later stonden de leiders van Turkije, Zweden en Finland, samen met Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de NAVO, zij aan zij terwijl hun ministers van Buitenlandse Zaken een document ondertekenden. Turkse functionarissen braken in applaus uit, maar nog steeds legde niemand aan de journalisten uit waar zij getuige van waren.

In feite was het document een memorandum dat een einde maakte aan een wekenlang drama.

DE IMPASSE DOORBREKEN

De NAVO was in mei overrompeld, toen Turkije zijn veiligheidseisen aan Finland en Zweden bekendmaakte en een blok zette achter een toetredingsproces waarvan de meeste bondgenoten hadden gedacht dat het een formaliteit was.

Er volgden weken van heen en weer gepraat, onder leiding van Stoltenberg, om af te wenden wat een pijnlijke impasse had kunnen worden voor de NAVO, die eenheid probeert te betrachten tegenover de Russische invasie in Oekraïne.

Dat proces leidde tot een belangrijke doorbraak tijdens technische besprekingen die maandag in Brussel werden gehouden tussen hoge ambtenaren uit Turkije, Zweden en Finland.

Maar een compromis over verschillende belangrijke kwesties - zoals Zweden en Finland die duidelijke garanties geven over de stappen die zij zullen nemen tegen vermoedelijke Koerdische militanten die door Ankara als terroristen worden beschouwd - werd pas op het laatste ogenblik bereikt, zeiden Turkse, Amerikaanse en NAVO-functionarissen, die allen op voorwaarde van anonimiteit spraken.

Een grote moeilijkheid betrof iets heel elementairs - hoe de landen terrorisme definieerden.

"Turkije heeft zijn eigen definitie over terrorisme en terroristische groeperingen en wij konden het niet eens worden over die definitie," zei Haavisto. "Uiteindelijk hebben we die kwesties in de verklaring kunnen scheiden."

Stoltenberg was bijzonder behulpzaam en moedigde de Turken aan om de onderhandelingen voort te zetten, terwijl hij er ook bij de twee Noordse landen op aandrong om in te stemmen met sterkere verbintenissen die Ankara nastreefde, zeiden verschillende bronnen die bekend waren met de besprekingen.

"Er is in Brussel veel vooruitgang geboekt, maar een paar belangrijke onderwerpen moesten door de leiders zelf nog worden beslist," zei een Turkse ambtenaar.

De twee Noordse naties beloofden geen groepen te steunen die Ankara als terroristen beschouwt en verbonden zich ertoe activiteiten van de militante Koerdistan Arbeiders Partij (PKK) en haar filialen te voorkomen, aldus de tekst van de overeenkomst.

In de verklaring staat met name dat Finland en Zweden de Syrisch-Koerdische YPG-militie niet zullen steunen.

De westerse bondgenoten van Turkije bestempelen de PKK als een terroristische groepering, maar niet de YPG, die volgens Ankara een aan de PKK gelieerde groepering is, maar ook een sleutelrol speelt in de door Koerden geleide coalitie waarop de Verenigde Staten grotendeels gesteund hebben om Islamitische Staat te bestrijden.

De twee Noordse landen hebben ook toegezegd de hangende uitleveringsverzoeken van Turkije "met spoed en grondig" te behandelen, terwijl zij hun beperkingen op de verkoop van wapens aan Turkije zullen opheffen.

APPLAUS VOOR HET DINER

Toen de crisis in mei uitbrak, speculeerden analisten dat een gebaar van de Verenigde Staten, misschien zelfs het bespoedigen van de verkoop van F-16 gevechtsvliegtuigen die Ankara wil, de impasse zou kunnen helpen oplossen.

Maar Washington heeft herhaaldelijk gezegd dat dit geen bilaterale kwestie met Ankara was en heeft zich ingespannen om aan de zijlijn te blijven staan.

Dat was een bewuste strategie, vertelde een hoge ambtenaar van de Amerikaanse regering dinsdag na de aankondiging van de overeenkomst aan verslaggevers, om te voorkomen dat Washington een partij zou worden bij de besprekingen waaraan Ankara eisen had kunnen stellen.

In plaats daarvan heeft de Amerikaanse president Joe Biden een speciale inspanning gedaan om "zijn momenten selectief te kiezen" om de partijen over de eindstreep te helpen, zei de ambtenaar.

"De Finnen en de Zweden waren er zeer op gericht de president in te zetten op het moment dat zij het belangrijkst vonden," zei de Amerikaanse ambtenaar, en hij voegde eraan toe dat een telefoongesprek tussen Biden en de Turkse president Tayyip Erdogan tot stand kwam nadat de twee Noordse landen Biden gevraagd hadden Ankara de hand te reiken.

Na het gesprek vertrok Erdogan naar Madrid.

De opluchting was bij iedereen voelbaar, ook bij andere NAVO-ministers die in Madrid aan het diner zaten.

"Toen ik, samen met (de Zweedse minister van Buitenlandse Zaken) Ann Linde, aankwam bij het diner van de NAVO-ministers, kregen we daar een groot applaus en ik denk dat iedereen behoorlijk opgelucht was dat deze kwestie opgelost was en zij zich op andere zaken kunnen concentreren," zei Haavisto.