Franciscus maakte de opmerkingen eerst aan verslaggevers in het vliegtuig dat hem voor een tweedaags bezoek naar Malta bracht, en vervolgens in een harde toespraak in het presidentieel paleis van het eiland, die er weinig twijfel over liet bestaan op wie hij doelde.

"Uit het oosten van Europa, uit het land van de zonsopgang, hebben zich nu de donkere schaduwen van de oorlog verspreid. Wij hadden gedacht dat invasies van andere landen, woeste straatgevechten en atoomdreigingen grimmige herinneringen waren aan een ver verleden," zei de paus.

Moskou ontkent burgers als doelwit te hebben bij de actie die het op 24 februari gelanceerd heeft en die het een "speciale militaire operatie" noemt, die niet bedoeld is om grondgebied te bezetten, maar om het buurland te demilitariseren en te "denazificeren". Franciscus heeft die terminologie reeds verworpen en het een oorlog genoemd.

"De ijzige winden van de oorlog, die alleen dood, verderf en haat in hun kielzog brengen, zijn echter krachtig neergedaald op het leven van vele mensen en hebben ons allen getroffen," zei Franciscus.

"Opnieuw provoceert en voedt een potentaat, die helaas verstrikt is in anachronistische aanspraken op nationalistische belangen, conflicten, terwijl gewone mensen de noodzaak aanvoelen om te bouwen aan een toekomst die, of gedeeld zal worden, of helemaal niet zal zijn," zei hij, zonder Poetin bij naam te noemen.

Franciscus' stem was krachtig, maar hij zat om zijn toespraak te houden. Voor het eerst in zijn 36 buitenlandse reizen had een opflakkering van pijn in zijn knie hem gedwongen een goederenlift te gebruiken om in Rome aan boord van het vliegtuig te gaan en in Valletta weer van boord te gaan - om "onnodige overbelasting" te voorkomen, zei Vaticaanwoordvoerder Matteo Bruni.

De paus, die mank liep toen hij in het presidentieel paleis van het overwegend katholieke eiland liep, heeft wat hij een "ongerechtvaardigde agressie" heeft genoemd reeds scherp veroordeeld en de "wreedheden" in de oorlog aan de kaak gesteld.

NACHT VAN OORLOG

Maar hij heeft alleen in gebeden, zoals tijdens een speciale wereldmanifestatie voor de vrede op 25 maart, rechtstreeks naar Rusland verwezen.

"Laten wij, nu in de nacht van de oorlog die over de mensheid gevallen is, de droom van de vrede niet laten vervagen," zei hij in het paleis.

Hij uitte opnieuw kritiek op de wapenindustrie en gaf uiting aan zijn leedwezen over het verflauwende enthousiasme voor de vrede dat na de Tweede Wereldoorlog was ontstaan, en zei dat de botsing van belangen en ideologieën "opnieuw krachtig naar voren was gekomen in de verleidingen van de autocratie, nieuwe vormen van imperialisme (en) wijdverspreide agressiviteit."

Eerder antwoordde de paus, toen hem tijdens de vlucht door een verslaggever werd gevraagd of hij een uitnodiging overwoog om Kiev te bezoeken: "Ja, het ligt op tafel". Hij gaf geen verdere details.

Franciscus is uitgenodigd door de Oekraïense president Volodymyr Zelenskiy, de burgemeester van Kiev Vitaliy Klitschko, majoor-aartsbisschop Sviatoslav Shevchuk van de Byzantijns-rite katholieke kerk van Oekraïne, en de ambassadeur van Oekraïne bij het Vaticaan, Andriy Yurash.

Hij heeft telefonisch met Zelenskiy en Sjevtsjoek gesproken.

Franciscus veroordeelde ook de corruptie in Malta, waar beweringen over financiële onregelmatigheden en nepotisme een groot deel van het afgelopen decennium het politieke verhaal hebben gedomineerd.

"Moge u altijd wettigheid en transparantie cultiveren, waardoor corruptie en criminaliteit uitgeroeid kunnen worden," zei hij.

Malta bevindt zich al jaren in de frontlinie van de migratiecrisis in Europa, waar duizenden migranten uit Noord-Afrika aankomen om te proberen het vasteland te bereiken.

In een duidelijke verwijzing naar sommige EU-landen die op zee geredde migranten terugsturen naar Libië, hekelde Franciscus "smerige overeenkomsten met misdadigers die andere mensen tot slaaf maken".

Franciscus heeft in het verleden de omstandigheden in centra waar migranten in Libië worden vastgehouden vergeleken met nazi- en sovjetkampen.