Zelfs toen kon Ruslands machtigste huurling het niet laten om de taboes van Poetins strak gecontroleerde politieke systeem te doorbreken.

Met een Russische vlag en een automatisch wapen over zijn schouder, kondigde Prigozhin de val van de Oekraïense stad Bakhmut aan, omringd door zwaarbewapende huurlingen, de zwarte standaarden van zijn Wagner-groep en verkoolde ruïnes waar tienduizenden zijn omgekomen.

"Dank aan Vladimir Vladimirovitsj Poetin die ons deze kans en de hoge eer gaf om ons moederland te verdedigen," zei Prigozjin, terwijl hij zijn privéleger van veroordeelden, soldaten en spionnen prees voor 224 dagen dodelijke huis-aan-huis gevechten.

Daarna begon hij aan zijn favoriete tirade: het vermeende verraad van de top van Poetin, met name minister van Defensie Sergei Shoigu en chef van de generale staf Valery Gerasimov.

Deze maand bestempelde hij Poetins topmilitairen als "verdomde teven" die in de hel de ingewanden van gesneuvelde soldaten zouden moeten opeten. Zaterdag beschuldigde hij hen ervan vijf keer meer mannen te hebben laten sterven dan nodig was.

"Op een dag zullen zij zich verantwoorden ...voor hun slechte daden," zei hij. "We hebben een lijst van iedereen die ons heeft geholpen en van iedereen die zich actief tegen ons heeft verzet en in feite de vijand heeft geholpen."

Dergelijke woorden zijn gevaarlijk in het Rusland van Poetin, waar openbare kritiek vanuit het systeem van de oorlog en van Poetins team niet wordt getolereerd - tenzij men natuurlijk stilzwijgende goedkeuring heeft van de inner circle van de president.

Prigozjin daagt Poetin niet rechtstreeks uit, maar speelt eerder een narrenrol en handelt met de goedkeuring van degenen die ontstemd zijn over het militaire verloop van de oorlog, zo vertelden ambtenaren, diplomaten en analisten aan Reuters.

Zijn onbeschaamdheid toont echter de spanning aan die de oorlog - een woord dat hij gebruikt in weerwil van een verbod van het Kremlin - heeft gehad op het 23 jaar oude politieke systeem van Poetin. Het heeft ook vragen opgeroepen over Prigozjins eigen toekomst.

"Er is veel mysterie over wat Prigozjin doet," vertelde Sergej Radtsjenko, een historicus van de Koude Oorlog aan de Johns Hopkins School of Advanced International Studies, aan Reuters. "Wat mij verbaast is de indruk die dit zowel in het Westen als binnen Rusland wekt."

"Het beeld van toenemende chaos in de Russische militaire leiding, een beeld van onenigheid, een beeld van Poetins afstandelijkheid of zelfs van Poetins zwakte," zei hij. "Prigozjin zou dit niet per ongeluk doen."

Prigozjin, het Kremlin en het ministerie van Defensie hebben niet gereageerd op verzoeken om commentaar.

Het ministerie van Defensie beschouwt Wagner als een "aanvalsteam", en Shoigu en Gerasimov hebben niet publiekelijk gereageerd op de beledigingen van Prigozjin.

DIEPERE KRITIEK

In Prigozjin's meest memorabele video, op 5 mei, toonde hij een veld met dode Wagner-huurlingen die volgens hem waren omgekomen door een gebrek aan munitie veroorzaakt door Shoigu en Gerasimov.

"Shoigu, Gerasimov - waar is de verdomde munitie? Kijk naar hen (de dode huurlingen) stelletje bitches," zei hij. "Dit zijn iemands verdomde vaders, iemands zonen."

Tussen de scheldwoorden door voegde Prigozjin kunstig diepere kritiek toe: soldaten renden weg van het front terwijl het Russische volk de vernietiging tegemoet ging door een venale militaire elite die meer geïnteresseerd was in luxe en intriges dan in het slagveld.

Op Ruslands heiligste oorlogsherdenking waarschuwde hij tegen "opschepperij" op het Rode Plein, net toen Shoigu en Poetin een afgeslankte parade bijwoonden ter gelegenheid van de overwinning van de Sovjet-Unie op nazi-Duitsland in de Tweede Wereldoorlog.

Hij grapte ook over een ongeïdentificeerde "gelukkige grootvader" die wel eens een "complete eikel" zou kunnen blijken te zijn.

Prigozjin "lijkt, uit wanhoop, frustratie en de liefde voor zijn eigen stem, van schandelijke maar begrijpelijke kreten om hulp en aandacht af te glijden naar zelfvernietiging", aldus een westerse diplomaat die op voorwaarde van anonimiteit sprak.

"Prigozjin zou echter een zwakke rebel zijn, met een strijdmacht zonder eigen onafhankelijke logistieke capaciteit."

Een Russische bron die om anonimiteit vroeg vanwege de gevoeligheid van de situatie, zei dat Prigozjin "een van de partijen vertegenwoordigt" in een strijd binnen het Poetin-systeem.

TWEE REALITEITEN?

Sinds Poetin in 1999 aan de macht kwam, heeft de voormalige luitenant-kolonel van de KGB een rigide, zij het vaak chaotisch systeem gecreëerd waarin openbare kritiek niet wordt getolereerd.

Om aan te geven in hoeverre Prigozjin die regels heeft overtreden, heeft de staatstelevisie de val van Bakhmut 20 uur lang genegeerd.

Zij leidde haar uitzending in met een briefing van het ministerie van Defensie over Russische aanvallen in Oekraïne en zond een lange reportage uit over een tangofestival in Moskou.

"In ons land zijn er twee realiteiten: de echte en de realiteit die op televisie wordt getoond," zei Prigozjin.

Het Kremlin had 10 uur nodig om een korte verklaring van 36 woorden vrij te geven waarin het Wagner en de strijdkrachten feliciteerde met de "bevrijding" van Artjomovsk, de door Rusland gebruikte Sovjetnaam voor Bakhmut. Prigozjin werd niet bij naam genoemd.

Prigozjin zei dat hij Bakhmut vóór 1 juni zou overdragen aan het Russische leger en zijn troepen zou onderbrengen in kampen in de achterhoede totdat ze weer nodig zouden zijn.

"Ik geloof dat mensen uit de binnenste cirkel van Poetin achter hem staan - daar bestaat geen twijfel over," zei Igor Girkin, een voormalig officier van de Federale Veiligheidsdienst (FSB) die Rusland hielp bij de annexatie van de Krim in 2014 en vervolgens pro-Russische milities organiseerde in Oost-Oekraïne.

"De publieke controverse tussen Prigozjin en het stille ministerie van Defensie is het resultaat van tegenstellingen die binnen de heersende clan naar buiten zijn gekomen. Dit is het begin van de strijd om het leven na Poetin."

Met een verkiezing op komst in maart 2024 is het onduidelijk of de president zo'n publiekelijk zichtbare strijd lang zal tolereren.

"Tenzij Poetin iets doet, zal het zijn zwakte tonen," zei een andere westerse diplomaat. "Prigozjin is niet onmisbaar, maar hij kan nuttig zijn op een zeer brutale manier."