Analyse - Slechte timing: Kazachstan-interventie vormt ongewenste afleiding voor Poetin

De plotselinge en gewelddadige crisis in Kazachstan heeft de Russische president Vladimir Poetin gegrepen op een moment dat zijn aandacht elders sterk gericht was en heeft hem gedwongen tot een militaire interventie die potentiële risico's inhoudt.

Poetin heeft donderdag onmiddellijk Russische parachutisten ingezet als onderdeel van een vredesmacht van voormalige Sovjet-staten op verzoek van de Kazachse president Kassym-Jomart Takajev, die geconfronteerd wordt met de gevaarlijkste golf van onrust sinds de Centraal-Aziatische natie in 1991 onafhankelijk werd van Moskou.

Russische en Westerse politieke analisten zeiden dat de crisis Poetins aandacht niet zou verleggen van Oekraïne, waar hij het Westen naar de onderhandelingstafel heeft gedwongen door tienduizenden Russische troepen te mobiliseren voor wat volgens Kiev en Washington een mogelijke invasie binnen enkele weken zou kunnen zijn - iets wat hij ontkent.

Maar Kazachstan vormt op zijn minst een onwelkome tijdelijke afleiding nu Rusland zich voorbereidt om volgende week onderhandelingen met het Westen te beginnen over zijn eisen inzake veiligheidsgaranties om zich te beschermen tegen wat het als bedreigend NAVO-gedrag beschouwt.

De Kazachse veiligheidstroepen leken vrijdag de controle over te nemen nadat de protesten tegen de brandstofprijzen waren uitgelopen op dagen van geweld in het uitgestrekte land, met plunderingen en het in brand steken van openbare gebouwen.

Maar de mogelijkheid van verder bloedvergieten is duidelijk.

Takajev zei in een televisietoespraak dat de staat "tot het einde" zou vechten tegen wat hij bandieten en terroristen noemde, en zei dat hij zijn veiligheidstroepen "shoot-to-kill"-bevelen had gegeven.

De omvang van de taak waarvoor de 2500 vredeshandhavers uit Rusland, Armenië, Wit-Rusland, Kirgizië en Tadzjikistan staan - en of die binnen enkele dagen of weken voltooid kan worden, zoals de bedoeling was - is nog niet duidelijk.

"De beste missie voor Moskou moet zijn: je gaat naar binnen, je ziet er groot en sterk uit door op zichtbare plaatsen te staan en je hoeft eigenlijk nooit iets te doen. Er valt niets te winnen met schieten op de bevolking van een ander land," zei Sam Greene, directeur van het Russia Institute aan King's College in Londen.

Maar zelfs een geslaagde interventie zou een impopulaire regering in het zadel kunnen houden, de anti-Russische stemming kunnen aanwakkeren en de onderliggende oorzaken van de onrust niet kunnen wegnemen, zei hij.

Rusland had vermoedelijk berekend dat niet ingrijpen een slechter resultaat zou riskeren, namelijk de val van Takajev en het ontstaan van een machtsvacuüm in Kazachstan, zei Greene.

OP EEN ROL

Maar er is ook een potentieel voordeel voor het Kremlin in de uitbreiding van een reeks strategische interventies die het sinds 2020 in voormalige Sovjetstaten heeft uitgevoerd.

In Wit-Rusland heeft het de autoritaire leider Aleksandr Loekasjenko gesteund toen massaprotesten hem dreigden omver te werpen, en sindsdien heeft het het grondgebied en het luchtruim van dat land gebruikt voor militaire oefeningen en strategische vluchten met bommenwerpers aan de grenzen van NAVO-lidstaten.

In de Kaukasus bracht Poetin een staakt-het-vuren tot stand in een oorlog in 2020 tussen Armenië en Azerbeidzjan en stuurde hij vredeshandhavers, waardoor Rusland de belangrijkste veiligheidspeler bleef in een regio waar ook Turkije en Iran om invloed strijden.

Nu ziet het ernaar uit dat Kazachstan, de grootste uraniumproducent ter wereld en de negende grootste olie-exporteur, zich steeds meer aan Moskou zal gaan verplichten. Takajev maakte er in zijn televisietoespraak op vrijdag een punt van Poetin te bedanken voor zijn snelle steun.

"Voor Rusland zal het, als de zaken tot rust komen, een aanzienlijke overwinning zijn, die aantoont hoe kritisch het blijft, en die Kazachstan nog meer aan zich bindt," zei Olga Oliker, programmadirecteur Europa en Centraal-Azië bij de Crisisgroep.

Jonathan Eyal van de RUSI denktank in Londen zei dat Poetin nog een belangrijk voordeel ten opzichte van China kon behalen door Rusland opnieuw als veiligheidsgarant van de Centraal-Aziatische staten te laten gelden, ook al kon hij niet hopen dat hij de economische invloed van Peking in de regio kon evenaren.

"Natuurlijk is Rusland verheugd dat het op het gebied van de veiligheid de hoogste controle heeft in Centraal-Azië. Dat past in het verhaal van Poetin als een soort herschepper van de Sovjet-Unie," zei Eyal.

"Het stelt Poetin in staat zich af te schilderen als iets meer gelijkwaardig aan de Chinezen. Hij heeft een bondgenootschap dat de Chinezen niet hebben, hij heeft een groep landen die naar hem opkijken als hun ultieme beschermer, wat de Chinezen niet hebben. Hij heeft een terugkeer naar een positie van een regionale macht, zo niet een wereldmacht, waar hij altijd naar heeft verlangd."

Oekraïne blijft echter de grotere zorg.

Kazachstan "zou de aandacht kunnen afleiden van Oekraïne, althans voor enige tijd, want het is beslist een ernstige crisis die aandacht en focus van Russische zijde zou moeten vragen. Maar ik denk niet dat het Oekraïne helemaal van de tafel zou halen," zei Andrej Kortoenov, hoofd van de Russische Raad voor Internationale Zaken.

"Ik denk dat deze kwestie een topprioriteit blijft en dat het nog steeds een kwestie zal zijn die zij met het Westen willen bespreken, ongeacht wat er in Kazachstan gebeurt."