De regeerperiode van koningin Elizabeth: gouden eeuw, of laatste sintels van een vervlogen tijdperk?

Koningin Elizabeth II, die donderdag overleed, brak als vorstin record na record, en werd een blijvend symbool van het land waarover zij 70 jaar regeerde, zelfs toen het onherkenbaar veranderde, zijn keizerrijk verloor en sociale omwentelingen onderging.

Sommige commentatoren beschrijven haar regering als een "gouden eeuw" die doet denken aan die van haar naamgenoot Elizabeth I, die 400 jaar geleden over Engeland heerste in een periode van groeiende macht en culturele bloei.

"Ik denk dat wij gedeeltelijk bekeken worden door het prisma van de koningin: de consequentheid, de wijsheid die zij getoond heeft, dat alles is zichtbaar geweest in de manier waarop de mensen naar Groot-Brittannië kijken," zei Valerie Amos, een voormalig politica en de eerste zwarte die door de vorstin benoemd werd in de aloude "Orde van de Kousenband".

Anderen zeggen dat de invloed van de 96-jarige op de natie minder groot was dan die van haar illustere voorvader, omdat de macht van de monarch sinds het eerste Elizabethaanse tijdperk kleiner is geworden.

Sommige critici beweren dat zij geen tastbare sporen nalaat, alleen een instelling die niet meer past in een wereld van egalitaire aspiraties, oneerbiedig commentaar in de sociale media en kritisch onderzoek door de media die de klok rond zijn.

Toch is haar nalatenschap opmerkelijk: ervoor zorgen dat de monarchie een tijdperk van snelle veranderingen overleeft.

Elizabeth besteeg de troon op 25-jarige leeftijd op 6 februari 1952, na de dood van haar vader George VI, toen Groot-Brittannië de verwoestingen van de Tweede Wereldoorlog aan het verwerken was. De rantsoenering was nog van kracht en Winston Churchill was eerste minister.

Sindsdien zijn presidenten, pausen en eerste ministers gekomen en gegaan, is de Sovjet-Unie ineengestort en is het Britse keizerrijk verdwenen, vervangen door een Gemenebest van 56 naties, dat Elizabeth heeft helpen oprichten.

"Geen van de andere keizerlijke machten heeft dat bereikt ... en in Groot-Brittannië zijn enorme sociale en economische veranderingen over het geheel genomen vreedzaam en met instemming doorgevoerd," zei professor Vernon Bogdanor, een deskundige op het gebied van de Britse constitutionele geschiedenis. "Dat is zeer opmerkelijk."

TWEEDE ELIZABETHAANSE TIJDPERK?

Elizabeth I zat 44 jaar op de troon in de 16e eeuw, een periode die beschouwd wordt als de Gouden Eeuw van Engeland, toen de economie groeide, de invloed van het land zich uitbreidde en William Shakespeare zijn toneelstukken schreef - die nog steeds over de hele wereld opgevoerd worden en beschouwd worden als enkele van de meest invloedrijke in welke taal dan ook.

"Sommige mensen hebben de hoop geuit dat mijn regering een nieuw Elizabethaans tijdperk zal inluiden," zei de koningin in haar kerstuitzending van 1953. "Eerlijk gezegd voel ik mijzelf helemaal niet als mijn grote Tudor-voorvader."

Omdat zij nooit een interview heeft gegeven of haar persoonlijke opvattingen over politieke kwesties bekend heeft gemaakt, is haar eigen oordeel over haar regeerperiode - de langste in de Britse geschiedenis - moeilijk te achterhalen. Een hooggeplaatste koninklijke adjudant vertelde Reuters dat zij haar erfenis zou beschouwen als een zaak waarover anderen moeten oordelen.

De constitutionele historicus David Starkey heeft gezegd dat de koningin haar rol niet beschouwde als het belichamen van een historische periode, maar slechts als het uitvoeren van een taak.

"Zij heeft niets gedaan en gezegd dat iemand zich zal herinneren. Zij zal haar naam niet aan haar leeftijd verbinden. Of, vermoed ik, aan iets anders," schreef hij in 2015.

"Ik zeg dit niet als kritiek, maar gewoon als een constatering van een feit. Zelfs als een soort compliment. En, vermoed ik, de koningin zou het ook zo opvatten. Want zij kwam op de troon met maar één gedachte: de koninklijke show op de weg houden."

Andere historici en biografen zeggen dat de opvattingen van Starkey geen recht doen aan de manier waarop zij haar rol heeft vervuld en met haar tijd is meegegaan.

"In een wereld die steeds chaotischer wordt, heeft zij een gevoel van stabiliteit gegeven," zei Andrew Morton, wiens biografie uit 1992 over Prinses Diana ruïnes veroorzaakte in de koninklijke familie.

De vastberadenheid van de koningin om haar rol zo goed mogelijk te vervullen en haar terughoudendheid om geen standpunten te verkondigen die aanstoot zouden kunnen geven, gaven haar een moreel gezag dat verder ging dan alles wat zij louter door haar positie als koningin bezat, zeggen sommigen.

"Wat de koningin gelukt is, is ... de monarchie zo goed mogelijk naar de 21e eeuw te brengen," zei kleinzoon prins William in een documentaire uit 2012.

"Elke organisatie moet vaak naar zichzelf kijken en de monarchie is een machine die voortdurend evolueert en ik denk dat zij echt een afspiegeling van de maatschappij wil zijn, dat zij met haar tijd wil meegaan en dat het belangrijk is dat zij dat doet voor haar eigen voortbestaan."

ZACHTE MACHT

Grondwettelijk heeft de Britse vorstin weinig praktische bevoegdheden en wordt zij geacht onpartijdig te zijn.

Historici zeggen echter dat Elizabeth "zachte" macht heeft uitgeoefend en de monarchie tot een verenigend middelpunt van de natie heeft gemaakt temidden van grote maatschappelijke verdeeldheid, zoals blijkt uit haar uitzending om het publiek gerust te stellen bij het begin van de COVID-19 pandemie.

Hoewel zij zelf boven de politieke strijd staat, ontmoet zij de eerste minister nog wekelijks voor een privé-audiëntie.

"Zij ontlasten zich of zij vertellen mij wat er aan de hand is of als zij problemen hebben en soms kan men ook op die manier helpen," zei zij in een documentaire uit 1992.

"Zij weten dat men onpartijdig kan zijn, om zo te zeggen. Ik denk dat het wel prettig is om te voelen dat men een soort spons is."

Voormalige leiders hebben gezegd dat haar jarenlange ervaring van grote hulp is gebleken, waardoor zij openhartig konden spreken zonder bang te hoeven zijn dat hun gesprekken ooit openbaar gemaakt zouden worden.

"Je kunt volkomen, volkomen openhartig, zelfs indiscreet zijn met de koningin," zei John Major, de Britse leider van 1990 tot 1997.

Tony Blair, die Major verving en een decennium lang premier was, zei: "Zij beoordeelt situaties en moeilijkheden en kan ze beschrijven zonder ooit ... enige aanwijzing te geven over politieke voorkeur of iets dergelijks. Het is heel opmerkelijk om te zien."

Volgens sommige historici zal de koningin beschouwd worden als de laatste van haar soort, een monarch uit een tijd waarin elites onbetwist respect afdwongen. Maar zij zou nog steeds, misschien, een van de grootsten van het land zijn.

"Het lijdt geen twijfel dat zij een van de grootste vorsten zal zijn, niet alleen vanwege haar lange levensduur, maar ook vanwege de periode van verandering die zij heeft meegemaakt," zei Anna Whitelock, professor in de geschiedenis van de monarchie aan de Londense City University.

"En net als Elizabeth I ... van even grote betekenis voor Groot-Brittannië en ook voor de plaats van Groot-Brittannië in de wereld."