Maar demografen en economen zeggen dat Europa's pogingen om het dalende geboortecijfer op te krikken hun doel missen. Zij dringen aan op een herbezinning - inclusief een koerswijziging om de economische realiteit van een vergrijzende bevolking te accepteren en te omarmen.
"Het is heel, heel moeilijk om de vruchtbaarheid te verhogen," zegt Anna Matysiak die, als universitair hoofddocent arbeidsmarkt en gezinsdynamica aan de Universiteit van Warschau, jaren van ondermaats pronatistisch beleid in heel Centraal-Europa heeft geobserveerd.
Het vruchtbaarheidscijfer van Europa is de afgelopen tien jaar blijven steken rond de 1,5 geboortes per vrouw. Dat is hoger dan de lage geboortecijfers in Oost-Azië, maar veel lager dan de 2,1 die nodig is om de bevolking op peil te houden - een cijfer dat volgens Matysiak en andere experts die door Reuters geïnterviewd werden, in de nabije toekomst waarschijnlijk niet gehaald zal worden.
Europese regeringen geven al miljarden euro's uit bovenop de basiswelzijnsvoorzieningen om kindvriendelijke maatregelen te financieren, variërend van regelrechte geldelijke stimulansen voor kinderen tot belastingvoordelen voor grotere gezinnen, betaald ouderschapsverlof en kinderbijslag.
Maar zelfs landen als Frankrijk en Tsjechië, die de afgelopen jaren relatief hoge vruchtbaarheidscijfers van rond de 1,8 hadden, zien die nu dalen. Op het hele continent zijn de redenen uiteenlopend en in sommige gevallen niet helemaal duidelijk.
DIEPERE CULTURELE VERSCHUIVINGEN
Marta Seiz, universiteitsprofessor in Madrid op het gebied van gezinssociologie, demografie en ongelijkheid, zei dat factoren zoals stijgende huisvestingskosten en baanonzekerheid verband hielden met het vruchtbaarheidscijfer van Spanje, dat met 1,19 het op één na laagste van Europa is, na dat van Malta.
"Mensen willen graag kinderen en ze willen ze graag eerder krijgen, maar om structurele redenen is dat niet gelukt," zei ze.
Dergelijke economische beperkingen zijn overal voelbaar. Maar er is ook bewijs van een verschuiving in de diepere culturele houding ten opzichte van ouderschap.
Noorwegen - een welvarend land met sterke gezinssteun en werkzekerheid - zag zijn vruchtbaarheidscijfer tegen 2022 kelderen van 2 in 2009 tot 1,41, het laagste cijfer ooit.
In een landenoverzicht van 2023 gaf de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) als redenen voor de daling onder andere veranderende genderrollen, een grotere focus op carrières en zelfs hoe sociale media een gevoel van onzekerheid kunnen versterken. De conclusie was echter dat de terugval een raadsel bleef.
De Finse demografe Anna Rotkirch heeft ook diepgaande culturele veranderingen waargenomen in onderzoeken die een soortgelijke daling van de vruchtbaarheid in haar land vaststelden, waarbij veel jongvolwassenen nu een fundamentele afweging zien tussen ouderschap en andere doelen.
"Dit gaat recht in op wat een wenselijk, aangenaam en aantrekkelijk levenspad, levensstijl en bredere waarden en idealen zijn," zei Rotkirch, onderzoeksprofessor en directeur van het Finse Population Research Institute.
"Niemand weet echt wat voor soort gezinsbeleid in deze nieuwe situatie zou werken om de vruchtbaarheid te bevorderen."
ONAANGEBOORD POTENTIEEL
Dus veroordeelt dit Europa tot het verschrikkelijke "demografische tijdbom" scenario dat vaak wordt opgeroepen van vergrijzende, uiteindelijk krimpende samenlevingen die niet in staat zijn om hun pensioenvoorzieningen op peil te houden, verlamd door een chronisch tekort aan arbeidskrachten en met niemand om voor de ouderen te zorgen?
Dat hangt ervan af of de Europese economieën een aantal van de hefbomen die ze tot hun beschikking hebben, inzetten om zich aan te passen.
Econoom David Miles van het Imperial College in Londen verwerpt de "tijdbom"-waarschuwing en zegt dat dalende bevolkingen een lagere levensstandaard kunnen voorkomen als de productie per hoofd van de bevolking op peil blijft: onder andere als ze zich ontwikkelen om meer en beter te werken.
"Er zit een diepe fout in de logica dat er iets magisch is aan 65 jaar als de leeftijd waarop werk ophoudt," zei Miles, die beweerde dat de hogere levensverwachting en de lagere prevalentie van inspannend werk in de door diensten gedomineerde economieën van Europa het voor mensen mogelijk maakten om langer op de arbeidsmarkt te blijven.
Veranderingen om de pensioenleeftijd te verhogen blijven politiek giftig - getuige de protesten tegen de hervormingen van Macron vorig jaar. Maar de leeftijd waarop werknemers in geavanceerde economieën de arbeidsmarkt verlaten, is sinds ongeveer 2000 langzaam maar gestaag gestegen.
Een betere toegang van vrouwen tot werk zou nog meer voordelen kunnen opleveren. Het aandeel Europese vrouwen op de arbeidsmarkt ligt rond de 69% - 11% lager dan bij mannen - wat betekent dat het onbenutte potentieel groot is.
"Daaruit kunnen veel extra economische middelen gehaald worden", aldus Willem Adema, senior econoom bij de Social Policy Division van de OESO, die telewerken en andere flexibele regelingen aanhaalt als manieren om meer vrouwen aan het werk te helpen.
Europa kan ook meer arbeidskrachten importeren: afgezien van de luidruchtige anti-immigrantenretoriek vertrouwt het al op zo'n 10 miljoen werknemers van buiten de EU. Hoewel de ouderlijke keuzes en het sociale profiel van migranten uiteindelijk die van de rest van de bevolking weerspiegelen, zijn ze van vitaal belang gebleken om specifieke tekorten aan arbeidskrachten aan te vullen.
En hoewel voorspellingen over de economische boost die automatisering en kunstmatige intelligentie waarschijnlijk zullen geven met een korreltje zout genomen kunnen worden, bieden ze in ieder geval de mogelijkheid om de productiviteit te verhogen.
De Finse Rotkirch benadrukte dat er nog steeds behoefte is aan gezinsbeleid om de beslissingen van aanstaande ouders te ondersteunen, maar riep op tot een veel breder debat over hoe de lage vruchtbaarheid aan te pakken, die volgens haar met traditioneel gezinsbeleid alleen niet opgelost kan worden.
"Je ziet de langetermijntrends," zei Adema. "Als mensen geen kinderen willen, heeft het geen zin om ze te dwingen."
