De historische wet van de EU, die eind 2024 van kracht wordt, verplicht importeurs van grondstoffen zoals koffie, cacao, rundvlees, soja, rubber en palmolie om een due diligence-verklaring op te stellen waaruit blijkt dat hun goederen niet bijdragen aan de vernietiging van bossen - een belangrijke bron van klimaatverandering - of ze riskeren hoge boetes.
Volgens de tweejaarlijkse Coffee Barometer, opgesteld door een groep NGO's, zou het gebrek aan paraatheid van koffiebedrijven voor de wet ertoe kunnen leiden dat ze hun inkopen verplaatsen naar meer ontwikkelde regio's zoals Brazilië, die een betere traceerbaarheid hebben, waardoor de miljoenen meestal kleinschalige, straatarme boeren in de steek gelaten worden.
De organisatie riep zowel de EU als de koffiebedrijven op om ervoor te zorgen dat dit niet gebeurt, niet in de laatste plaats omdat wanhopige boeren in zo'n scenario gedwongen zouden kunnen worden om hun productie uit te breiden naar beboste gebieden om de eindjes aan elkaar te kunnen knopen.
Deze boeren zouden dan verkopen aan regio's met minder strenge milieuregels, waardoor het beoogde effect van de wet teniet wordt gedaan. Ontbossing is verantwoordelijk voor ongeveer 10% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen die klimaatverandering veroorzaken, en de wet is bedoeld om de bijdrage van de EU hieraan aan te pakken.
"Investeren in boerengemeenschappen in kwetsbare landschappen lijkt misschien riskant, maar deze investeringen zijn essentieel om de hoofdoorzaken van de wereldwijde ontbossing aan te pakken," zei Niels Haak van Conservation International, een van de sponsors van het rapport.
Koffie wordt geproduceerd door naar schatting 12,5 miljoen boeren in ongeveer 70 landen, maar slechts 5 daarvan - Brazilië, Vietnam, Colombia, Indonesië en Honduras - produceren 85 procent van alle koffie ter wereld.
De overige 15 procent wordt geproduceerd door 9,6 miljoen boeren of twee derde van het totaal, in landen als Ethiopië, Oeganda, Tanzania, Kenia, Peru, Guatemala, Nicaragua, El Salvador, Costa Rica en Mexico.
Deze landen hebben een "ontoereikende infrastructuur en lage niveaus van traceerbaarheid", aldus het rapport.
"Zonder proactieve steun van kopers zullen kleine boeren die niet georganiseerd zijn en niet over de middelen beschikken om de vereiste gegevens voor naleving (van de wet) te verstrekken, de eerste gevolgen dragen," aldus het rapport.
De ontbossingswet van de EU heeft voor veel consternatie gezorgd in de producerende landen.
Indonesië heeft de EU beschuldigd van "regelgevingsimperialisme", terwijl Maleisië heeft gezegd dat de wet een "opzettelijke poging" is om de kosten en barrières voor de palmoliesector - een belangrijke bron van exportinkomsten voor het land - te verhogen.
In de afgelopen 20 jaar is er jaarlijks ongeveer 130.000 hectare bos verloren gegaan door het kappen van land voor de koffieteelt, terwijl boeren - van wie de meesten op of onder de armoedegrens leven - proberen de eindjes aan elkaar te knopen, aldus de Koffiebarometer.
