De 165 miljoen werknemers in de eurozone hebben hun loon voor het derde achtereenvolgende jaar zien achterblijven bij de inflatie, zelfs nu bedrijven hun winsten binnenharken door de prijzen sneller op te drijven dan de kosten stijgen.

Nu geeft de recordhoge werkgelegenheid en het wijdverspreide tekort aan arbeidskrachten de werknemers een zeldzame macht - en velen zien een kans om wat van de koopkracht terug te winnen die de afgelopen jaren verloren is gegaan. Centrale bankiers voelen er misschien wel voor, maar het vergroot ook hun problemen.

"Een deel van de loonstijging is begrijpelijk," zegt Jens Ulbrich, hoofdeconoom bij de Duitse Bundesbank.

"Het is een gedeeltelijke inhaalslag en het aandeel van de lonen in de economische output neemt niet toe. Maar deze trends wijzen op een hardnekkiger inflatie en een langzamere desinflatie," zei hij over de inspanningen om de prijsstijging terug te brengen van de huidige 8,5%.

Voor werknemers in de 20 landen die de euro delen, is de reële beloning per uur sinds begin 2021 met meer dan 7% gedaald. Dat, in combinatie met het feit dat de werkgelegenheid een recordhoogte heeft bereikt - 3,6 miljoen boven de piek van voor de pandemie - geeft hen een solide basis om aan te dringen op verhogingen.

Toch zal de snelle loonstijging die nu aan de gang is, de inspanningen van de Europese Centrale Bank om de inflatie terug te brengen naar haar doelstelling van 2% belemmeren, en haar mogelijk dwingen om de rente langer hoog te houden.

De eisen van de vakbonden om de gevolgen van de inflatie in het verleden te compenseren, baren de monetaire beleidsmakers grote zorgen, omdat de zogenaamde achterwaarts gerichte loonvorming de neiging heeft om een hogere inflatie op de langere termijn te verankeren.

Schiphol in Amsterdam, waar afgelopen zomer duizenden vluchten werden geannuleerd en wachttijden van 4 tot 5 uur ontstonden, is misschien wel een voorbeeld van hoe werknemers hun macht aanwenden.

FNV, de grootste vakbond in Nederland, heeft vorige week gezorgd voor een loonsverhoging van 8% voor dit jaar op Schiphol plus een eenmalige uitkering van 2.000 euro, samen met een heleboel andere voordelen.

"Hoge (bedrijfs)winsten worden grotendeels betaald door consumenten die geconfronteerd worden met stijgende prijzen," zei José Kager van FNV. "Alles wordt duurder, maar de lonen blijven achter. De lonen blijven al een hele tijd achter, dus het is hoog tijd dat werkende mensen hun deel krijgen."

"We zetten een eerste stap, maar er is veel meer nodig om de jarenlange scheve loongroei om te buigen," voegde Kager eraan toe.

De deal komt op een moment dat Schiphol nog steeds gedwongen wordt om het verkeer in te krimpen tot onder het niveau van 2019 vanwege het tekort aan arbeidskrachten.

(Graphic: Arbeidstekorten nijpend in de eurozone, )

STRIJDEN?

In Duitsland heeft meer dan de helft van de bedrijven moeite om vacatures te vervullen, het hoogste niveau ooit, ondanks de recessie in de grootste economie van Europa, aldus de Duitse Kamer van Koophandel en Industrie.

Dit verschuift de macht naar de werknemers en stakingen komen steeds vaker voor.

United Services Union ver.di vraagt om een loonsverhoging van 10,5% voor ongeveer 2,5 miljoen federale en lokale overheidsmedewerkers. Werknemers van luchthavens tot openbaar vervoer hebben al waarschuwingsstakingen gehouden in reactie op loonaanbiedingen die slechts een fractie van hun eisen waard waren.

"De inflatietrend, voedsel- en vooral energieprijzen scheuren diepe gaten in het budget van onze arbeiders," zei ver.di voorzitter Frank Werneke. "Velen van hen weten niet hoe ze zichzelf en hun gezinnen overeind kunnen houden, en sommigen kunnen hun huur of verwarmingskosten niet meer betalen."

Ver.di heeft al gewaarschuwd dat Duitsland een "nieuwe chaotische zomer" tegemoet gaat als de loonafspraken mislukken, een verwijzing naar de slopende knelpunten in de dienstensector vorig jaar.

Op donderdag stemden werknemers van het Duitse post- en pakketbedrijf Deutsche Post, de moedermaatschappij van DHL, in een stemming massaal voor een staking voor onbepaalde tijd omdat hun eisen voor een loonsverhoging van 15% niet werden ingewilligd.

De arbeidsmarkten in Zuid-Europa zijn niet zo krap, maar zelfs daar is beweging zichtbaar. In Spanje is het percentage werknemers dat onder collectieve overeenkomsten met indexeringsclausules valt de afgelopen twee jaar bijna verdubbeld tot meer dan 27%.

(Grafiek: reële lonen in eurozone dalen, )

LANGDURIGE INFLATIE

Hoewel de veel gevreesde "loon-prijs-spiraal" nog niet aan de gang is omdat de inflatie nog steeds afneemt, zal de prijsstijging hardnekkiger zijn.

Deze "hardnekkigheid" is de reden waarom de markten hun weddenschappen op renteverhogingen de afgelopen maand snel hebben verhoogd. Beleggers zien de piekrente nu boven de 4%, nog eens 1,5 procentpunt hoger, wat duidt op renteverhogingen tot aan de zomer.

Philip Lane, hoofdeconoom van de ECB, zegt dat het proces van loonaanpassingen de inflatie de komende twee of drie jaar onder opwaartse druk kan zetten, maar verwacht daarna een terugkeer naar een normaal niveau.

"Het hoge niveau van de loonstijging dat voor 2023 en 2024 wordt verwacht, zal er naar verwachting voor zorgen dat de lonen een steeds dominantere drijvende kracht achter de onderliggende inflatie in de eurozone worden," aldus Lane.

Econoom Joerg Kraemer van Commerzbank neemt een minder gunstig standpunt in en stelt dat duurdere arbeid de daling van de materiaalkosten teniet zal doen, waarbij hij wijst op de hardnekkig hoge kerninflatie en verdere renteverhogingen door de ECB.

"Arbeid zal waarschijnlijk ongewoon schaars blijven, vooral in de kernlanden van de eurozone, ook om demografische redenen, tenzij er een diepe recessie komt," aldus Kraemer. "De onderhandelingspositie van vakbonden en werknemers zou sterk moeten blijven."