Nu wil de gemeenschap het land terug.

Half april bestormden meer dan honderd leden van de Fuerabamba-gemeenschap de Las Bambas-mijn en sloegen tenten op in de buurt van de open mijn, en dwongen zo de produktie stil te leggen van een site die 2% van de wereldvoorraad koper levert. Zij kregen gezelschap van de nabijgelegen Huancuire-gemeenschap, die protesteerde tegen een geplande uitbreiding van de mijn op hun vroegere land.

Een poging eind april van de Chinese eigenaar van de mijn, MMG Ltd, om het kamp te verwijderen, leidde tot botsingen waarbij tientallen mensen gewond raakten, en maakte geen einde aan het protest. De koperproduktie - met een waarde van 3 miljard dollar per jaar - blijft opgeschort, zonder dat een hervatting in zicht is.

De Fuerabamba-leden werden uitgezet, maar de Huancuire-gemeenschap bleef op haar plaats - en de twee groepen hebben een alliantie gevormd om met de regering en de mijn te onderhandelen.

Las Bamas erkent dat 20% van zijn verplichtingen uit hoofde van de hervestigingsovereenkomst nog niet is nagekomen, met inbegrip van de aankoop van nieuw land voor de gemeenschap.

Terwijl de leiders van Fuerabamba er aanvankelijk alleen maar op hadden aangedrongen dat Las Bambas zijn verplichtingen zou nakomen, zijn de spanningen sinds de mislukte uitzetting opgelaaid.

"Wij blijven vechten tot Las Bambas zijn deuren sluit en hier voorgoed weggaat," zei Edison Vargas, de voorzitter van de Fuerabamba-gemeenschap, tegen Reuters. "Het is oorlog." Het protest is de ernstigste crisis waarmee Las Bambas te maken heeft gehad sinds de opening in 2016, waardoor de toekomst van een van de grootste investeringen ooit in Peru, 's werelds nr. 2 koperproducent, in twijfel wordt getrokken, zeggen deskundigen uit de industrie. De mijn, die nog meer dan een decennium van geplande productie over heeft, heeft de laatste jaren te maken gehad met wegblokkades door gemeenschappen verder weg, die de productie hebben getroffen. Maar de invasie betekent een belangrijke escalatie en de mogelijke ontrafeling van Peru's duurste hervestigingsprogramma, te midden van een heropleving in Zuid-Amerika van protesten tegen mijnbouwprojecten.

Ongeveer 1.600 leden van de Fuerabamba-gemeenschap zijn in 2014 door Las Bambas overgeplaatst naar een speciaal gebouwd dorp met nette rijen woningen van drie verdiepingen in de buurt van de mijn. De gemeenschap keurde de verhuizing goed, die gepaard ging met $300 miljoen aan contante uitbetalingen, volgens het bedrijf.

Een verslaggever van Reuters die eind april Las Bambas bezocht, zag leden van de gemeenschap, waaronder vrouwen en kinderen, daar adobe huizen herbouwen en vee laten grazen tegen de achtergrond van de open groeve van de mijn. Bewoners van Fuerabamba en Huancuire zeiden dat zij hun eisen voor de teruggave van wat zij hun voorouderlijk land noemen, niet zouden laten varen.

Volgens voormalige regeringsambtenaren en adviseurs hebben zij een grote kans. Beide gemeenschappen hebben van Las Bambas aanzienlijke betalingen ontvangen in ruil voor het land dat zij nu terug willen.

Leidinggevenden van Las Bambas - dat voor 62,5% in handen is van MMG, het in Melbourne gevestigde onderdeel van het staatsbedrijf China Minmetals Corp - zeggen dat de protesten onwettig zijn en hebben de autoriteiten opgeroepen om de rechtsstaat te handhaven. Het bedrijf weigerde verzoeken om commentaar voor dit verhaal.

Dinsdag, terwijl de staking een derde week inging, slaagde de Peruaanse regering er niet in een overeenkomst te bereiken in de besprekingen in Las Bambas met de gemeenschappen, terwijl de twee partijen elkaar beschuldigden van geweld.

Edgardo Orderique, hoofdverantwoordelijke voor de exploitatie van Las Bambas, zei dat leden van Fuerabamba en Huancuire tientallen miljoenen dollars aan uitrusting hadden vernield en 27 veiligheidsagenten hadden verwond tijdens de botsingen eind vorige maand. Vargas zei dat een lid van Fuerabamba een oog had verloren tijdens het geweld.

Het protest onderstreept hoe groot de uitdaging is waarvoor Las Bambas zich geplaatst ziet bij de uitvoering van plannen om de jaarlijkse koperproduktie van 300.000 tot 400.000 ton op te voeren, te midden van een plotselinge stijging van de wereldkoperprijzen.

"Dit protest is het ernstigste waarmee Las Bambas te maken heeft gehad sinds het in Peru actief is," zei Ivan Merino, een vroegere minister van mijnbouw onder de omstreden president van Peru, Pedro Castillo, wiens regering heen en weer geslingerd wordt tussen haar belofte om de rechten van de plattelandsgemeenschappen - het fundament van haar steun - te handhaven en de noodzaak om de economie nieuw leven in te blazen.

"De staat heeft niet de controle om het conflict op te lossen," zei Merino.

Het mijnbouwministerie van Peru heeft niet gereageerd op meerdere verzoeken om commentaar.

HET GEZICHT VAN DE VOORUITGANG

Op het hoofdplein van New Fuerabamba, de stad die Las Bambas gebouwd heeft, staat op een gedenkplaat dat de nederzetting het duurzame "gezicht van vooruitgang en hoop" is.

Een twaalftal bewoners zegt echter dat de abrupte overgang van het plattelandsleven naar het stadsleven tot trauma's en geestelijke gezondheidsproblemen heeft geleid. Reuters was niet in staat dit onafhankelijk te bevestigen.

De bewoners noemden eenvoudige problemen, zoals het feit dat de nieuwe bakstenen huizen - die elektriciteit en binnenhuis sanitair hebben - de kou van de kille Andesnachten niet zo goed tegenhouden als hun vroegere adobe huizen.

De bewoners hebben er ook over geklaagd dat elementaire zaken als water, voedsel en brandstof - die de plattelandsgemeenschap vroeger van het land kon sprokkelen - nu betaald moeten worden. Velen van hen planten geen gewassen meer en houden geen vee meer omdat de vervangende percelen die Las Bambas ter beschikking stelt te ver weg zijn.

"Het probleem is dat er geen duurzame ontwikkeling tot stand is gekomen," zei Paola Bustamante, directeur bij het adviesbureau Videnza, die vroeger als Peru's topambtenaar belast was met de sociale conflicten bij Las Bambas.

"Wat er gedaan is, is dat zij wat geld hebben gekregen en dat is het."

Als onderdeel van de hervestigingsovereenkomst gaf Las Bambas één baan per gezin bij het bedrijf voor de levensduur van de mijn. Het bedrijf zei in een presentatie uit 2021 ook dat het gezondheids- en onderwijsniveau sterk verbeterd is, vooral bij jonge kinderen.

Drie bewoners vertelden aan Reuters dat sommige leden van de gemeenschap hun uitbetalingen al hadden uitgegeven. Het hervestigingsplan, dat MMG geërfd heeft toen het de mijn in 2014 van Glencore Plc kocht, gaf de mensen van Fuerabamba geldschikkingen waarvan de mijn zegt dat ze gemiddeld $500.000 per gezin bedroegen.

De bewoners zeggen dat de uitbetaling dichter bij de $100.000 lag.

Hoe dan ook is dat een enorm bedrag in een land waar het wettelijk minimumloon $3.300 per jaar bedraagt.

"Voor ons leek het veel geld, eindeloos veel geld," vertelde Dominga Vargas, een levenslange inwoonster van Fuerabamba, aan Reuters vanuit het tentenkamp in Las Bambas vóór de uitzetting. "Maar nu is het allemaal op en hebben we niets meer."

"Hoe zouden we het niet kunnen betreuren dat we verkocht hebben," voegde ze eraan toe.

REGERING NEGEERDE "KRITIEKE SITUATIE

De regering heeft MMG in maart toestemming gegeven om de mijn uit te breiden. Het hoofd van Fuerabamba, Vargas, zei dat de regering van Castillo doof was voor zijn waarschuwingen over een opkomende crisis en voor een verzoek om bemiddeling voordat de bezetting plaatsvond.

In een brief van 28 maart, die door Reuters werd ingezien, waarschuwde Vargas het mijnbouwministerie voor een "kritieke situatie" bij Las Bambas. Hij vertelde dinsdag dat hij ook naar de hoofdstad Lima was gegaan om de regering te vragen in het geschil tussenbeide te komen, zonder succes.

Op de dag van de poging tot uitzetting, 27 april, heeft de regering de noodtoestand in het gebied afgekondigd, waarbij het burgerrecht op vergadering en protest werd opgeschort.

De regering zei in een verklaring na de uitzettingspoging dat zij van meet af aan de dialoog tussen de partijen had gesteund.

Volgens het Peruviaans burgerlijk recht kunnen eigenaars van eigendommen gedurende de eerste 15 dagen nadat zij zich op het terrein gevestigd hebben, trachten om indringers met geweld uit te zetten. Verstrijkt die termijn, dan moeten zij een langere gerechtelijke procedure doorlopen.

In de nasleep van de botsingen schreef Vargas aan de directie van Las Bambas dat verdere pogingen om de mijnexploitatie weer op gang te brengen door zijn gemeenschap als een "provocatie" zouden worden beschouwd en meer geweld zouden kunnen uitlokken, volgens een afzonderlijke brief van 29 april die door Reuters werd ingezien.

"Las Bambas zal niet heropstarten, geen gram koper zal hiervandaan vertrekken," vertelde hij dinsdag op de vergadering.

De Huancuire-gemeenschap, die tien jaar geleden ook grond aan Las Bambas verkocht voor 33 miljoen dollar, die nu de sleutel is tot het uitbreidingsproject, eist meer voordelen van de mineralen onder de grond.

Pablo O'Brien, een voormalig adviseur van verschillende Peruviaanse regeringen, waaronder die van Castillo, zei dat de gemeenschappen hun geluk beproeven door nieuwe eisen te stellen, gezien de grote eerdere uitbetalingen.

"Deze situatie is eigenlijk gewoon openlijke afpersing," zei hij. "Zij kunnen niet klagen dat zij er financieel niet beter van zijn geworden."

De leiders van de gemeenschap ontkenden dat de protesten een afpersing waren.

"Als inheemse gemeenschap moeten wij van ons laten horen, want de regering heeft deze vergunning afgegeven zonder ons te raadplegen," zei Romualdo Ochoa, de president van Huancuire.

Volgens de Peruviaanse wet zijn burgers geen eigenaar van ondergrondse minerale rijkdommen en de grond was al formeel verkocht, erkende Ochoa. Maar hij zei dat de inheemse gemeenschappen speciale rechten hebben vanwege hun lange voorgeslacht in het gebied: "Wat onder onze grond zit, is nog steeds van ons".