Rusland, Europa's voormalige grootste gasleverancier, verminderde de leveringen aan de Europese Unie na de invasie van Oekraïne in februari 2022, waardoor het 27-landenblok in een crisis van schaarse energievoorraden en stijgende elektriciteitsprijzen terechtkwam.

Als gevolg daarvan steeg het aandeel van steenkool in de elektriciteitsopwekking van de EU in 2022 met 1,5 procentpunt tot 16% van de jaarlijkse productie, aldus denktank Ember in een rapport.

Dat was het hoogste aandeel van de brandstof in de elektriciteitsopwekking in de EU sinds 2018, hoewel het kleiner was dan het aandeel van 20% voor gas, het gecombineerde aandeel van 22% voor wind- en zonne-energie en 32% voor waterkracht en kernenergie, aldus Ember.

De totale steenkoolproductie in de EU steeg in 2022 met 7%, of 28 terawattuur (TWh), waardoor de CO2-emissies van de energiesector met bijna 4% stegen.

Ember zei dat de terugkeer naar de meest vervuilende fossiele brandstof "veel erger had kunnen zijn". Meer opwekking uit wind- en zonne-energie, plus een algemene daling in het stroomverbruik in de EU te midden van zacht weer en omdat consumenten worstelden met hoge prijzen, hebben een grotere opleving van steenkool voorkomen, aldus Ember.

"Er zou nog een (energie)crisis (in 2023) nodig zijn om een hogere kolenproductie te bereiken dan in 2022," zei Dave Jones, hoofd data-inzichten van Ember.

De opwekking van zonne-energie in de EU steeg vorig jaar met een record van 24%, of 39 TWh, en hielp zo een leveringsgat op te vullen dat werd verergerd doordat Franse kerncentrales werden stilgelegd voor onderhoud en door een droogte als gevolg van de klimaatverandering, waardoor de productie van waterkracht daalde.

De EU heeft gezegd dat elke opleving in het gebruik van kolen van korte duur zal zijn en dat landen het Russische gas grotendeels moeten vervangen door groene energie en energiebesparingen.

Landen, waaronder Duitsland en Nederland, zijn ook bezig met het uitbreiden van de infrastructuur om meer niet-Russisch gas te importeren, wat bij klimaatactivisten de bezorgdheid oproept dat de vraag naar fossiele brandstoffen hierdoor tientallen jaren kan aanhouden.

Als onderdeel van de plannen om Europa's overgang naar schone energie te versnellen, onderhandelen de EU-landen en wetgevers over een ambitieuzer streefcijfer voor hernieuwbare energie voor 2030, voor sectoren als transport en industrie, maar ook voor elektriciteit.

Het EU-parlement en landen als Duitsland, Denemarken en Spanje willen een doelstelling van 45% voor hernieuwbare energie, terwijl Hongarije en Roemenië een lagere doelstelling van 40% nastreven. De EU haalde in 2021 22% van haar totale energie uit hernieuwbare bronnen, zo blijkt uit de laatste gegevens van Eurostat.

"Top-down beleid loopt bijna achter op wat je in de praktijk ziet (met het opwekken van zonne-energie), met burgers en bedrijven die erop uit gaan en het zelf doen," voegde Jones eraan toe.