"De luchtvaartsector is wereldwijd een schoolvoorbeeld van slecht werkgelegenheidsbeleid," zei Burrow over een sector waarvan het lagekostenmodel met grote volumes al lang bekritiseerd is wegens de slechte arbeidsomstandigheden en de uitholling van de arbeidsrechten.

"De mensen stemmen met hun voeten," zei zij tegen Reuters over de terughoudendheid van veel luchtvaartarbeiders om terug te keren na ontslag of verlof, een tendens die - naast stakingen over lonen - vorige maand een ravage veroorzaakte op Europese luchthavens.

De grote vraag is nu of andere werknemers dit voorbeeld zullen volgen en een decennialange daling van het aantal vakbondsacties zullen omkeren, waardoor de werkgevers de overhand hebben gekregen in de arbeidsverhoudingen.

De omstandigheden lijken rijp voor onrust.

COVID-19 heeft de economische ongelijkheid verscherpt, en uit een studie van de Wereldbank van vorig jaar blijkt dat de inkomens van het armste vijfde deel van de wereldbevolking het zwaarst getroffen zijn.

Werknemers in het vervoer, de detailhandel en de gezondheidszorg - die door de regeringen weliswaar om hun moed werden geprezen - deden laagbetaald werk in vaak onveilige omstandigheden, terwijl miljoenen bedienden thuis werkten.

De gevolgen van een decennium van zwakke loonstijgingen in de rijke landen na de recessie van 2008/2009 worden nog verergerd door de inflatie, die nu in de dubbele cijfers loopt, waardoor de benarde situatie van de werkende armen nog verergert.

Maar hoewel deze grieven reëel zijn, hebben de vakbonden veel van de invloed verloren die zij vóór de economische liberalisering van de jaren tachtig hadden.

DE GESPLETEN WERKPLEK

De vakbondsdichtheid - het aantal vakbondsleden in verhouding tot het aantal werknemers - is in alle ontwikkelde economieën meer dan gehalveerd, van 33,9% in 1970 tot slechts 15,8% in 2019, zo blijkt uit cijfers van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling.

De statistieken van het Amerikaanse Bureau of Labor laten over dezelfde periode een overeenkomstige daling zien van zowel het aantal ernstige Amerikaanse werkonderbrekingen als het totale aantal dagen dat verloren ging aan vakbondsacties.


Grafiek: Economieën van rijke landen zien decennia van afnemende industriële actie -

Grafiek: Grootschalige georganiseerde stakingen in de VS -

Sinds het "verloren decennium" van 1990 zijn er in Japan zelden nog vakbondsacties geweest, omdat de vakbondsleiders voorrang geven aan werkzekerheid boven loonsverhogingen. Andere westerse economieën, zoals Australië, hebben wetten aangenomen om stakingen moeilijker te maken.

In Europa kunnen de vakbonden nog steeds macht uitoefenen ondanks het dalende ledental. Maar uit gegevens van het Europees Vakbondsinstituut (ETUI) blijkt een soortgelijke dip in arbeidsgerelateerde verstoringen naarmate de trends van outsourcing tot de gig economy zich aftekenden.

"Er zijn misschien grieven in de samenleving en op de werkvloer, maar dit sociale onrecht moet georganiseerd en gekanaliseerd worden," zei Kurt Vandaele, senior onderzoeker bij het ETUI.

"Gespleten werkplekken maken het misschien moeilijker om vakbondsacties op te zetten, omdat je op dezelfde plaats verschillende categorieën werknemers hebt, verschillende bedrijven. Dit verhoogt de coördinatiekosten voor de vakbonden."

Een rapport uit 2021 van de Internationale Arbeidsorganisatie waarschuwde de vakbonden dat zij het risico liepen gemarginaliseerd te worden, tenzij zij de mensen met een onzekere of informele baan zouden helpen - met name jonge werknemers, voor wie vaste contracten zeldzaam zijn.

HELDEN VAN DE SOCIALE MEDIA?

Er zijn aanwijzingen dat de vakbonden zich daar rekenschap van geven.

De digitale organisatie neemt toe - van het gebruik van zoommeldingen om grieven van werknemers te bespreken tot het meeliften op de intranetsite van een werkgever om vakbondsboodschappen te verspreiden.

Sommige vakbondsleiders, zoals Christian Smalls, wiens activisme in maart leidde tot het eerste door arbeiders georganiseerde pakhuis van Amazon in Staten Island, of de Britse transportvakbondsbaas Mick Lynch https://www.youtube.com/watch?v=yv6kt_tMsPU, hebben zich zelfs ontpopt tot sterren van de sociale media.

Aangemoedigd door de vakbondsvriendelijke regering-Biden zijn de petities in de VS voor een stemming om te zien of werknemers zich willen verenigen met 58% gestegen ten opzichte van een jaar eerder, tot 1.892 in de negen maanden tot 30 juni, aldus de National Labor Relations Board deze maand.

Onder hen zijn werknemers bij Starbucks en Chipotle, terwijl werknemers in de technologiesector steeds mondiger worden over lonen en voorwaarden. Toch geeft de huidige Amerikaanse wet de werkgevers nog steeds ruimte om geen contracten met wettelijk bindende voorwaarden aan te bieden, zeggen arbeidsdeskundigen.

"In dit land is het een ongelooflijk moeilijke weg om van geen vakbond helemaal tot een vakbondscontract te komen," zei Lane Windham, adjunct-directeur van het arbeidscentrum van de Georgetown University.

De grootste Duitse vakbond IG Metall dringt dit jaar aan op een loonsverhoging van 8%, een duidelijke verschuiving ten opzichte van haar recente focus op werkzekerheid. In Groot-Brittannië, waar luchthavenpersoneel, advocaten, leraren, medici, post-, telecom- en spoorwegpersoneel actie willen voeren, meldt het Trades Union Congress een sterke toename van het aantal bezoekers van zijn webpagina "zoek een vakbond".

Wat dergelijke tendensen inhouden valt nog te bezien. Maar de regeringen nemen er nota van.

Zuid-Korea veroordeelde deze maand een staking bij Daewoo Shipbuilding & Marine Engineering 042660.KS (DSME) als "onwettig" en waarschuwde voor ingrijpen om het bod van ongeveer 100 onderaannemers te breken om een loonsverhoging van 30% veilig te stellen.

Daarentegen heeft de centrum-linkse coalitie van Duitsland, die vreest dat een dreigende energiecrisis sociale onrust zal veroorzaken, overleg geopend met werkgevers en vakbonden over manieren om de gezinnen tegen de stijgende inflatie te beschermen.

"Het doel is zoveel mogelijk belanghebbenden erbij te betrekken, zodat zij de mensen kunnen vertellen dat zij alles doen wat in hun vermogen ligt," zei politiek analist Gero Neugebauer.

Vandaele van de ETUI zei dat hij uitkijkt naar een mogelijk "demonstratie-effect" wanneer de recente stakingen in het vervoer een inspiratiebron zijn voor vakbondsacties van werknemers in de openbare sector of de gezondheidszorg.

Sommige regeringen en centrale banken dringen aan op loonmatiging, omdat zij waarschuwen dat al te royale loonrondes een loon-prijsspiraal in gang kunnen zetten die de inflatie nog verder opdrijft.

Maar omdat de loonstijgingen achterblijven bij de algemene inflatie, die door de voedsel- en energieprijzen wordt aangedreven, heeft dat argument weinig weerklank bij de vakbondsleiders.

"Het risico is niet de inflatoire loondruk," zei Burrow van het ITUC. "Het feit dat de werkende mensen niet kunnen deelnemen aan de economie in de mate waarin zij dat willen, zelfs niet voor elementaire zaken als energie en voedsel in sommige gevallen, wakkert een inzinking van de economie aan."