Factbox-De impasse met de EU over Noord-Ierland waarmee de nieuwe leider van het VK wordt geconfronteerd

Een hardnekkig geschil over de regels voor de handelsregelingen voor Noord-Ierland na de Brexit zal de grootste irritatie in de betrekkingen met de Europese Unie zijn waarmee de nieuwe premier van Groot-Brittannië bij zijn aantreden volgende week te maken zal krijgen.

Liz Truss, die favoriet is om Boris Johnson op te volgen, heeft al gezegd dat zij wetgeving zal doordrukken die delen van de eind 2020 gesloten scheidingsovereenkomst tussen de EU en Groot-Brittannië effectief zou verscheuren, een stap die tot een handelsoorlog zou kunnen leiden.

De impasse over het Noord-Ierse protocol is veruit het grootste van verschillende kwesties die de betrekkingen onder druk zetten tussen de 27 lidstaten van de EU en Groot-Brittannië, dat op 31 januari 2020 als eerste land het blok zal verlaten. Hieronder wordt uiteengezet wat de achtergrond van de kwestie is en waar zij heen zou kunnen gaan.

PROTOCOL NOORD-IERLAND

Als onderdeel van het vertrek van Groot-Brittannië uit de EU heeft de regering-Johnson ermee ingestemd Noord-Ierland effectief binnen de interne markt voor goederen en de douane-unie van de EU te laten, met behoud van de open grens met EU-lid Ierland.

Daardoor ontstond een douanegrens in zee tussen de rest van het Verenigd Koninkrijk en de provincie, iets waarvan de pro-Britse gemeenschappen in Noord-Ierland zeggen dat het hun plaats binnen het Verenigd Koninkrijk uitholt.

Londen zegt dat de bureaucratie die door het zogenaamde Noord-Ierse Protocol is ontstaan, heeft geleid tot verstoring en omleiding van de handel, extra kosten voor handelaars en bedrijven, en een verminderde beschikbaarheid van goederen voor de consumenten in de provincie. Het zegt dat het protocol ook een bedreiging vormt voor het vredesakkoord van 1998, dat daar grotendeels een einde maakte aan drie decennia sektarisch geweld.

WETSVOORSTEL OM HET PROTOCOL TE SCHRAPPEN

Een wetsvoorstel om eenzijdig een aantal douanecontroles te schrappen om het goederenverkeer te vergemakkelijken, baant zich een weg door het Britse parlement, en Truss zei vorige maand dat zij, als zij tot premier wordt gekozen, zou proberen die wetgeving volledig uit te voeren.

Haar rivaal in de strijd om het leiderschap, Rishi Sunak, heeft gezegd dat hij de wetgeving zou "doordrukken" terwijl hij nog steeds probeert te onderhandelen met de EU.

De EU houdt vol dat het protocol een juridisch bindend verdrag is dat door Londen vrijelijk is aangegaan. Haar uitvoerend orgaan, de Europese Commissie, heeft een reeks juridische procedures tegen Groot-Brittannië ingeleid wegens inbreuken op de overeenkomst.

Uit een regelmatige peiling onder de Noord-Ierse kiezers door de Queen's University Belfast bleek in juni dat 74% van de ondervraagden liever zou zien dat de twee partijen tot een akkoord komen over de vereenvoudiging van het protocol dan dat het VK eenzijdig actie onderneemt.

Londen heeft tot 15 september de tijd om op de actie van de EU te reageren, slechts 10 dagen nadat Truss - ervan uitgaande dat zij de leiderschapswedstrijd van de regerende Conservatieve Partij wint - eerste minister wordt.

MEER SPANNING OP KOMST

De Financial Times berichtte op 25 aug. dat Truss plannen overweegt om binnen enkele dagen na haar aantreden "artikel 16" noodmaatregelen in werking te stellen om tijd te winnen terwijl het wetsontwerp door het parlement gaat. Artikel 16 stelt beide partijen in staat eenzijdig actie te ondernemen als zij van mening zijn dat de post-Brexit overeenkomst een sterk negatief effect heeft op hun belangen.

Een dergelijke stap zou de spanningen met Brussel doen oplopen, en zou uiteindelijk tot een handelsoorlog kunnen leiden, waarbij de EU mogelijk delen van de handelsovereenkomst zou opschorten die de tarieven en quota voor goederen opheffen.

Hiervoor zou een opzegtermijn van 12 maanden nodig zijn, hoewel niet-tarifaire maatregelen, zoals strengere controles van goederen die vanuit Groot-Brittannië in de EU aankomen, onmiddellijk zouden kunnen worden toegepast.

RUZIE OVER ONDERZOEKSPROGRAMMA'S

In wat algemeen als een tit-for-tat-beweging werd beschouwd, heeft Groot-Brittannië vorige maand een geschillenbeslechtingsprocedure tegen Brussel ingeleid om toegang te krijgen tot de wetenschappelijke programma's van de EU.

In het kader van de scheidingsovereenkomst kreeg Groot-Brittannië in de toekomst toegang tot Horizon, dat beurzen en projecten aanbiedt aan onderzoekers, het Copernicus-programma voor aardobservatie inzake klimaatverandering, en het Euratom-programma voor nucleair onderzoek. Groot-Brittannië zegt dat de EU de toegang nog steeds niet heeft afgerond.