Het beleid, dat werd gelanceerd om de economieën na de financiële crisis van 2007/2008 nieuw leven in te blazen, zette de standaard geldwijsheid op zijn kop: banken moesten een vergoeding betalen om contant geld bij hun centrale bank te parkeren; sommige huiseigenaren vonden hypotheken die hen rente betaalden; en de beloning voor sparen verdween zo goed als.

Nu de oefening is opgegeven in het licht van de snel stijgende inflatie door de pandemie en de oorlog in Oekraïne, blijven er twijfels bestaan over de effectiviteit ervan en onder welke omstandigheden het ooit nog gebruikt zal worden.

"Ik denk dat de lat in de toekomst waarschijnlijk hoger zal liggen," zei Claudio Borio, hoofd van de afdeling Monetaire en Economische Zaken van de in Bazel gevestigde Bank of International Settlements, die optreedt als bank voor de centrale banken van de wereld.

Zelden genereerde monetair beleid zoveel geluid en woede als toen vier Europese centrale banken en de Bank of Japan - nu de enige monetaire autoriteit die er nog steeds aan vasthoudt - begin 2010 negatieve rentetarieven hanteerden.

Met rentetarieven die toen al dicht bij nul lagen, hadden ze geen conventionele munitie meer om de dreiging van regelrechte deflatie af te wenden, waarvan ze vreesden dat die het economische herstel zou verstikken. De enige uitweg, besloten ze, was om onder nul te gaan.

Bankdirecteuren ontstaken in woede toen de Europese Centrale Bank, de Zweedse Riksbank, de Zwitserse Nationale Bank (SNB) en de Deense Nationalbank negatief gingen staan in een beweging die volgens hen het hele bedrijfsmodel van banken ondermijnde, namelijk de mogelijkheid om winst te maken met lenen.

Lokale media sloten zich aan bij de kritiek: Zwitserse kranten noemden het moment in 2015 "Frankenshock" en de Duitse Bild bestempelde het toenmalige hoofd van de ECB, Mario Draghi, als "Graaf Draghila" voor het "leegzuigen van onze rekeningen".

Zeker, degenen die vertrouwden op het rendement van spaargeld in contanten hadden duidelijk te lijden tijdens Europa's periode van ultralage tot negatieve rentes - ook al konden ze tenminste troost putten uit het feit dat de lage inflatie hun oorspronkelijke spaargeld beschermde.

Andere neveneffecten zijn moeilijker te onderscheiden.

De angst dat negatieve rentetarieven zouden leiden tot het oppotten van geld bleek grotendeels ongegrond: in Zwitserland bijvoorbeeld bleef het aantal biljetten van 1.000 frank in omloop gelijk, wat erop wijst dat klanten geen contant geld opnamen om thuis in een kluis op te slaan.

Terwijl een Deense bank prat ging op 's werelds eerste hypotheek met negatieve rente, is het waarschijnlijk dat goedkoop lenen de huizenprijzen in de hele regio deed stijgen. Maar de prijzen werden vaak hoger gedrukt door lokale factoren, zoals een krap aanbod.

Hoewel er veel andere factoren meespeelden, zijn de bankaandelen in de eurozone sinds 2014 met zo'n 45% gedaald - ondanks de maatregelen van de ECB om ze te beschermen met vrijstellingen van kosten op sommige deposito's en toegang tot ultragoedkoop lenen.

Toch concludeerde de Bruegel denktank vorig jaar in een rapport aan het Europees Parlement dat de totale winsten van de banksector niet significant waren geschaad door de negatieve rentetarieven, waarbij werd opgemerkt dat de negatieve effecten werden gecompenseerd door winsten uit beleggingen in activa.

"Uiteindelijk werkten ze hetzelfde als normale renteverlagingen," zei co-auteur Gregory Claeys, hoewel hij erkende dat het effect groter had kunnen zijn als het experiment langer had geduurd.

GEEN TOEKOMST?

De vraag of negatieve rentetarieven daadwerkelijk hun doel bereiken, is moeilijker te beantwoorden gezien de bescheiden omvang van het experiment - niemand ging ooit lager dan min 0,75% - en het feit dat ze door de onrust van de afgelopen twee jaar van tafel zijn geveegd.

ECB-beleidsmakers wijzen op gegevens die aantonen dat de kredietverlening in de eurozone in de jaren 2010 jaar na jaar kromp, totdat negatieve rentetarieven hielpen om dat in 2016 om te zetten in groei - ook al heeft die groei nooit de hoogten van voor 2009 bereikt.

Anderen wijzen op het feit dat de periode van negatieve rente samenviel met de enorme kwantitatieve versoepeling waarmee de ECB en andere centrale banken over de hele wereld ook de vraag stimuleerden met biljoenen dollars aan activa-aankopen.

"Dat was veel groter - veel impactvoller," zei Brian Coulton, hoofdeconoom bij Fitch Ratings. "Je balans agressief gebruiken - dat is een krachtig wapen."

Sommige economen beweren dat negatieve rentetarieven perverse prikkels creëren die uiteindelijk een slechte dienst bewijzen aan de economie - bijvoorbeeld door "zombiebedrijven" in leven te houden die eigenlijk failliet zouden moeten gaan, of door de stimulans voor regeringen weg te nemen om strenge hervormingen door te voeren.

"Wat ontbreekt in Europa is de focus op structurele hervormingen. Waarom zijn die er de afgelopen 10 jaar niet gekomen, waarom hebben we de productiviteitsgroei niet versterkt?", aldus Anatoli Annenkov, senior Europees econoom bij Société Générale.

Burkhard Varnholt, Chief Investment Officer Zwitserland bij Credit Suisse Zwitserland, gaat nog een stap verder en zegt dat de boodschap die ze afgeven over investeren in de toekomst zelfs verwant is aan het nihilisme van het "No Future" refrein van het punkrocknummer "God Save the Queen" van de Sex Pistols uit 1977.

"Het zijn de centrale bankiers die de rentetarieven naar een niveau hebben gebracht waar we geen waarde meer hechten aan de toekomst," zei hij. "De punkers van vandaag dragen witte overhemden, grijze pakken en een blauwe stropdas."

Nu het tijdperk van de negatieve rente nadert, is de wereldwijde pool van activa met een negatief rendement geslonken tot minder dan $ 2 biljoen, na een piek in 2020 van zo'n $ 18 biljoen.

Ondanks de twijfels zeggen anderen dat het experiment de beleidsmakers in ieder geval heeft laten zien dat de rente onder nul kan gaan en dus een optie voor hen is: getuige het feit dat de Bank of England een tijdje dat pad overwoog toen COVID-19 de economie teisterde.

Zelfs als de huidige inflatiegolf betekent dat het nog wel even kan duren voordat de Europese centrale bankiers weer negatieve rentetarieven moeten gebruiken, is het onwaarschijnlijk dat ze die willen uitsluiten.

"Er zal altijd over worden gesproken als iets dat in de gereedschapskist blijft," zegt Rohan Khanna, strateeg bij UBS in Londen. "Ik betwijfel ten zeerste of iemand hier klaar is om te zeggen: nooit meer negatieve rente.