Mitsuko Tottori's benoeming tot de volgende president van Japan Airlines maakt haar tot een zeldzaamheid in Japan - een vrouwelijk hoofd van een bekend bedrijf.

Hoewel Japanse bedrijven het aantal vrouwelijke bestuursleden de afgelopen jaren snel hebben verhoogd, zijn de meeste bestuursleden van buitenaf. Verandering van binnenuit gaat langzamer.

Onder druk van de Japanse overheid, de beurs van Tokio (TSE) en buitenlandse investeerders hebben bedrijven alles in het werk gesteld om de diversiteit te verbeteren, ook in hun raden van bestuur, door externe bestuurders aan te nemen die vaak advocaten, academici en accountants zijn.

Maar de diversiteitsinspanningen zijn niet zo breed als ze zouden kunnen zijn, zeggen critici en bestuursdeskundigen. Ongeveer 30% van de vrouwelijke bestuurders zit in meerdere raden van bestuur, het dubbele van het percentage mannen, volgens een onderzoek van bestuursadviesbureau ProNed onder alle TSE-genoteerde bedrijven.

Dit weerspiegelt de moeite die Japan heeft met het promoveren van binnenuit - zowel bestuursleden als leidinggevenden - nadat het jarenlang heeft nagelaten om een pijplijn van potentiële vrouwelijke managers aan te leggen, zeggen zij.

Traditioneel hadden veel Japanse bedrijven starre aanwervingssystemen waarbij werknemers werden ingedeeld in "carrièrepaden" of "niet-carrièrepaden" - waarbij de niet-carrièremedewerkers vaak de vrouwen waren die administratief werk deden.

"Het is erg moeilijk om mensen te overtuigen van de waarde van diversiteit als ze het niet in actie hebben gezien," vertelde Keiko Tashiro, een directeur en vicevoorzitter van Daiwa Securities, eerder deze maand in Davos aan Reuters. Sinds 2005 heeft Daiwa maatregelen genomen om nieuwe generaties vrouwelijke leiders op te leiden.

Tashiro is een van de hoogste vrouwen in de Japanse financiële sector, waar, net als in veel andere sectoren, de top nog steeds voor het overgrote deel uit mannen bestaat.

Slechts 13,4% van de directeuren en leidinggevenden bij de 1.836 bedrijven die genoteerd staan op de "prime" markt van de TSE zijn vrouwen, en daarvan is slechts 13% intern aangeworven.

"Veel bedrijven zeggen dat ze niet te snel ongekwalificeerde vrouwen willen promoveren," zegt Yuko Yasuda, een directeur bij governance adviesbureau Board Advisors Japan. "Dat kan een excuus zijn."

Er zijn tekenen van verandering. Yasuda zegt dat meer dan de helft van de aanvragen voor bestuursfuncties voor vrouwen is en dat klanten steeds vaker op zoek zijn naar directe managementervaring.

HET SYNDROOM VAN DE BEDRIEGER

Het vinden van vrouwen met ervaring is echter een uitdaging. Tot nu toe hebben veel Japanse vrouwen niet eens overwogen om manager te worden.

"Het bedriegerssyndroom is vooral sterk in Japan," zegt een woordvoerder van HR-dienstverlener Recruit Holdings.

Recruit, eigenaar van platforms als Indeed en Glassdoor, heeft het veranderen van deze mentaliteit tot een centraal onderdeel van haar initiatieven gemaakt om de carrières van vrouwen te ondersteunen.

"Wij moedigen mensen aan om hun carrière te bevorderen door al vroeg verschillende ervaringen op te doen," zei de woordvoerder.

Om de mogelijkheden voor managementtraining uit te breiden naar een bredere groep kandidaten, heeft de binnenlandse dochteronderneming van Recruit een checklist opgesteld met kerncompetenties die nodig zijn om elke eerstelijns managementfunctie uit te voeren.

Recruit zegt dat dit helpt om onbewuste vooroordelen te doorbreken die in het verleden de voorkeur gaven aan "macho" kwaliteiten, zoals het vermogen om alle uren te kunnen werken, en het aantal vrouwelijke kandidaten voor elke functie met een factor 1,7 en het aantal mannen met een factor 1,4 heeft verhoogd.

Maar het duurt jaren voordat initiatieven als deze doordringen tot de top, waardoor ambitieuze Japanse vrouwen weinig rolmodellen hebben die hen kunnen inspireren en begeleiden.

Tottori vertelde eerder deze maand op een persconferentie van JAL dat ze hoopte dat haar benoeming een aanmoediging zou zijn voor vrouwen die worstelen met hun carrière of grote levensgebeurtenissen.

Ondanks Tottori komt de huidige lichting vrouwelijke leiders vaak uit bevoorrechte milieus of hebben ze enorme offers gebracht om te slagen op het werk, aldus Etsuko Tsugihara, oprichter en CEO van public relationsbedrijf Sunny Side Up Group en een van de slechts ongeveer 14 vrouwen die aan het hoofd staan van een "eersteklas" beursgenoteerd Japans bedrijf.

"Toen ik naar het ziekenhuis ging om te bevallen, kwam ik meteen van kantoor. Twee weken later was ik weer aan het werk," herinnert Tsugihara zich. "Dat weerhield andere vrouwen ervan om hetzelfde te doen."

Nu stimuleert het welzijnsprogramma voor werknemers bij Tsugihara's bedrijf het evenwicht tussen werk en privéleven voor zowel vrouwelijke als mannelijke werknemers en ondersteunt het de levensplanning op lange termijn door het subsidiëren van bloedonderzoeken, vruchtbaarheidsgerelateerde hormonale tests en zelfs het invriezen van eicellen.

"Om een rolmodel te zijn, moet je een gezonder en rijker leven hebben," zei Tsugihara.